Συνοπτικη αναφορα στη Γεωλογiα της Ηπεiρου

Εικ. 1. Ψηφιακό μοντέλο εδάφους της Ηπείρου

1. Γεωλογικa – Γεωτεκτονικa χαρακτηριστικa της Ηπεiρου

Στη γεωτεκτονική δομή της Ηπείρου συμμετέχουν (εικ. 2):

• Η Ιόνιος ζώνη, η οποία καταλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα της Ηπείρου.

• Η ζώνη της Πίνδου.

• Το οφιολιθικό σύμπλεγμα (στο βόρειο και ανατολικό τμήμα της λεκάνης Αώου).

• Σχηματισμοί της Μεσοελληνικής αύλακας (στην υπολεκάνη του Σαραντάπορου με ψαμμίτες, πολυγενή κροκαλοπαγή, μάργες).

• Η ζώνη Γαβρόβου (στο νότιο ανατολικό τμήμα των βουνών του Βάλτου).

Εικ.2. Γεωτεκτονικές ενότητες Ελλάδας (I=Iόνιος ζώνη, G= ζώνη Γαβρόβου, P=Ζώνη Πίνδου)

Παρακάτω γίνεται συνοπτική αναφορά στις γεωτεκτονικές ενότητες της Ηπείρου.

1.1. Ιόνιος ζώνη

Η ζώνη αυτή χαρακτηρίζεται ως ηπειρωτική λεκάνη με ημιπελαγική και πελαγική ιζηματογένεση.

• Παλαιογεωγραφικά διακρίνεται σε τρεις υποζώνες (εικ. 3.):

• την εσωτερική (ανατολική),
• την αξονική (ενδιάμεση)
• και την εξωτερική (δυτική).

Εικ. 3. Η Ιόνιος ζώνη

Στο σύνολό της  η Ιόνιος ζώνη εφιππεύει δυτικά τη ζώνη Παξών.

• Η τεκτονική της χαρακτηρίζεται από μία σειρά επάλληλων μεγάλων αντικλίνων και συγκλίνων  που επωθούνται και εφιππεύουν το ένα το άλλο προς τα δυτικά. Οι άξονες των μεγάλων αυτών αντικλίνων και συγκλίνων  παρουσιάζουν γενικά διεύθυνση ΒΔ-ΝΑ ενώ νοτιότερα κάμπτονται και γίνονται ΒΒΔ-ΝΝΑ και ΒΒΑ-ΝΝΔ.
• Η στρωματογραφική της ακολουθία είναι η εξης:
  1. Εβαποριτική σειρά και τριαδικά λατυποπαγή (Περμο – Τριαδικό).
  2. Ανθρακική σειρά (Ανώτερο Τριαδικό – Ανώτερο Ηώκαινο).
  3. Φλύσχης αδιαίρετος (Ανωτ. Ηώκαινο – Ακουϊτάνιο).

1. Η εβαποριτική σειρά:

Η εβαποριτική σειρά εμφανίζεται με κοιτάσματα γύψου και ανυδρίτη κυρίως κατά μήκος των μεγάλων ρηγμάτων και εφιππεύσεων. Πιο συγκεκριμένα:

Οι γύψοι εμφανίζονται κυρίως στις παρακάτω περιοχές:

• Φιλιππιάδα,

• Βρυσέλα,

• Ηγουμενίτσα,

• Παρακαλάμος,

• Ανω ρου Καλαμά,

• Λεκανοπέδιο Ιωαννίνων,

• Λεκάνη Αχέροντα.

Τα κοιτάσματα του ανυδρίτη δεν εμφανίζονται επιφανειακά αλλά εντοπίσθηκαν στο αντίκλινο του Ξηροβουνίου σε γεωτρήσεις.

Τα τριαδικά λατυποπαγή είναι ο σχηματισμός εκείνος που κατά κανόνα συνοδεύει τον γύψο και αποτελείται από λατύπες μαύρων δολομιτιωμένων ασβεστολίθων μέσα σε αργιλικό συνδετικό υλικό.

2. Η ανθρακική σειρά

Η ανθρακική σειρά αποτελείται από:

• Δολομίτες και δολομιτιωμένους ασβεστολίθους (Αν. Τριαδικό–Μέσο Λιάσιο). Εμφανίζονται κυρίως στην εξωτερική Ιόνιο ζώνη (στην Τύμφη, εικ.4).

Εικ. 4. Τύμφη:  Ασβεστολιθικό τεραίν.

•  Ασβεστόλιθους Σινιών και Παντοκράτορα (Νόριο – Μεσο Λιάσιο). Συμπαγείς και άστρωτοι ασβεστόλιθοι λευκότεφροι, νηριτικής φάσης. Το πάχος τους φτάνει έως 1000 μ. και έχουν σημαντική εξάπλωση στην λεκάνη Λούρου στα όρη Σουλίου.

• Σχιστόλιθους με Ποσειδώνιες (Αν. Λιάσιο – Δογγέριο).

•  Ασβεστόλιθους Βίγλας (Αν. Ιουρασικό – Ανωτ. Κρητιδικό).

•  Ασβεστόλιθους με πυριτιακές ενστρώσεις και πρασινωπούς αργίλους στα κατώτερα τμήματα. Καταλαμβάνουν μεγάλη έκταση και το πάχος τους παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις (το μέγιστο φτάνει εως 900 μ.).

•  Ασβεστόλιθους ανωτ. Σενωνίου οι οποίοι έχουν μεγάλη εξάπλωση στο Ξηροβούνι, στο λεκανοπέδιο Ιωαννίνων και στον άνω ρου του Καλαμά.

Εικ. 5. Σπήλαιο Περάματος Ιωαννίνων. Έχει αναπτυχθεί σε έντονα καρτστικοπποιημένους ασβεστολίθους.

•  Ασβεστόλιθους Ηωκαίνου οι οποίοι είναι λεπτοπλακώδεις μικρολατυποπαγείς ασβεστόλιθοι με πυριτικούς κονδύλους. Πάχος από 250μ – 450μ. Εμφανίζονται σε εκτεταμένες περιοχές του αντικλίνου του Αράχθου, στην Τύμφη και στο Δούσκο.

Εικ. 6. Φαράγγι του Βίκου. Αναπτύχθηκε μέσα σε ασβεστολίθους του Παλαιοκαίνου και του Ηωκαίνου. Το βάθος του είναι 900 μέτρα και το πλάτος του 1100 μέτρα.

3. Ο αδιαίρετος φλύσχης:

Χαρακτηρίζεται από  εναλλαγές ιλυωδών μαργών και μεσόκοκκων έως χονδρόκοκκων ψαμμιτών. Το πάχος του είναι τόσο μεγάλο που σε μεγάλα σύγκλινα υπερβαίνει τα 3000 μ.

Τέλος τη λιθολογική στήλη της Ιονίου ζώνης συμπληρώνουν οι κυανές μάργες του Βουρδιγαλίου και τα λιμναία πλειοκαινικά ιζήματα (ψαμμούχοι άργιλοι).

1.2. Η ζώνη Ωλονού- Πίνδου

Η ζώνη Ωλονού-Πίνδου, εμφανίζεται στις ανατολικές περιοχές της Ηπείρου (Αθαμανικά όρη, Λάκμος) και χαρακτηρίζεται ως βαθιά αύλακα που αναπτύσσεται μεταξύ των υβωμάτων των ζωνών Πελαγονικής και Γαβρόβου, Παρουσιάζει μεγάλες εναλλαγές στην ιζηματογένεση (ανθρακική, πυριτική, κλαστική).

• Διακρίνεται παλαιογεωγραφικά σε τρεις υποζώνες:

• την υπερπινδική (ανατολική),

• την αξονική (ενδιάμεση)

• και την εξωτερική (δυτική).

• Από τεκτονική άποψη η ζώνη Ωλονού – Πίνδου εμφανίζεται ως τεκτονικό κάλυμμα επωθημένο πάνω στην Ιόνια ζώνη (εικ. 7). Τα τεκτονικά λέπια επωθούνται το ένα στο άλλο με κατεύθυνση από ανατολικά προς δυτικά με άξονες διεύθυνσης  Β-Ν ως ΒΒΔ-ΝΝΑ. Χαρακτηριστικές τεκτονικές δομές είναι οι ορεινοί όγκοι των Τζουμέρκων και το Περιστέρι.

Εικ. 7. Μοντέλο στο οποίο απεικονίζεται η ζώνη της Πίνδου επωθημένη στην Αδριατικοιόνιο ζώνη. Απεικονίζονται επίσης υποθαλάσσια ριπίδια σχηματισθέντα μεταξύ Ηωκαίνου και Ολιγοκαίνου.

• Η στρωματογραφική διάθρωση της ζώνης Ωλονού- Πίνδου είναι:

1.          Κλαστικοί τριαδικοί σχηματισμοί.

2.          Εναλλαγές ανθρακικών – πυριτικών σχηματισμών  (Αν. Τριαδικό – Σενώνιο).

3.          Μεταβατικά στρώματα Μαιστριχτίου – Παλαιοκαίνου

4.          Φλύσχης Αν. Ηωκαίνου

 Εικ. 8. Σχηματισμοί φλύσχη στη λίμνη Αώου.

1.3. Το οφιολιθικό σύμπλεγμα

Οι οφιόλιθοι καταλαμβάνουν τον κύριο όγκο του Μαυροβουνίου, του Σμόλικα και του Γράμμου και εμφανίζονται επωθημένοι πάνω στα τεκτονικά καλύμματα της Πίνδου, είναι πιθανώς Ιουρασικής ηλικίας με υπερβασικό τον κύριο χαρακτήρα τους (Εικ.9).

Εικ.9. Οι οφιόλιθοι της Πίνδου και το ευρύτερο περιβάλλον τους.

1. Δολερίτες, 2. Γαββροι, 3. Περιδοτίτες, 4. Φλυσχης Πίνδου, 5. Ημιμεταμορφωμένοι ασβεστόλιθοι και σχιστόλιθοι, 6. Ραδιολαρίτες, 7. Μεσοζωικοί ασβεστόλιθοι. Στο ενθετο: 1a. Οφιόλιθοι, 2 a. Βασικά μεταμορφωμένα πετρώματα, 3 a.Φλύσχης Παλαιογενούς, 4 a. Φλύσχης Νεογενούς

1.4. Η ζώνη Γαβρόβου

Η ζώνη Γαβρόβου καταλαμβάνει ένα μικρό τμήμα στη περιοχή της Ηπείρου στα βουνά του Βάλτου.

• Παλαιογεωγραφικά, η ζώνη αυτή χαρακτηρίζεται ως ύβωμα που είχε συνεχή νηριτική ιζηματογένεση.
• Τεκτονικά η ενότητα στο σύνολό της αποτελεί ένα αντίκλινο με άξονα ΒΒΔ-ΝΝΑ.
• Στρωματογραφικά   στην περιοχή της Ηπείρου η ζώνη Γαβρόβου εμφανίζεται με δυο ενότητες:

1.     των ανθρακικών σχηματισμών του ορεινού όγκου του Γάβροβου και

2.     του φλύσχη, στα ανατολικά πρανή των βουνών του Βάλτου.

2. Υδρογονaνθρακες της Ηπεiρου

Συνήθως τα κοιτάσματα πετρελαίου στην Ήπειρο απαντώνται:

• Σε πορώδεις σχηματισμούς

• Σε ρηγματογενείς ζώνες.

Πιο συγκεκριμένα  κα σύμφωνα με βιβλιογραφικά δεδομένα έχουν εντοπιστεί:

• Σχιστόλιθοι πλούσιοι σε οργανικά οι οποίοι δημιουργήθηκαν στον ωκεανό της Πίνδου στο περιθώριο της ζώνης της Απουλίας.
• Ανθρακικά πετρώματα τα οποία δημιουργήθηκαν από το Μεσοζωικό έως το Παλαιογενές,  ανήκουν στην Ιόνιο ζώνη και  σχηματίζουν αντίκλινα τα οποία πιθανότατα αποτελούν παγίδες κοιτασμάτων  πετρελαίου.
• Μεσοζωικά ιζήματα αλλά και ψαμμίτες μέσα στους οποίους ενδέχεται να έχουν  παγιδευτεί αέριοι υδρογονάνθρακες.

Έχει παρατηρηθεί επίσης επιφανειακή εκροή πετρελαίων σε διάφορες περιοχές στις οποίες αναπτύσσεται η Ιόνιος ζώνη.

Τέλος, στην Ιόνια λεκάνη σχηματισμοί πλούσιοι σε οργανικά απαντώνται στους:

• σχιστόλιθους της Βίγλας.

• στα ανώτερα στρώματα των σχηματισμών με Posidonia.

• στα κατώτερα στρώματα των σχηματισμών με Posidonia

• στις μάργες στη βάση των σχηματισμών Ammonitico Rosso

• στους σχιστόλιθους που βρίσκονται εντός των τριαδικών λατυποπαγών

Βιβλιογραφία

Aubouin, J. 1959. Contribution a l'étude géologique de la Gréce septentrional: les confins de l’épire et de la Thessalie. Annales géologique des pays hélléniques, 10, 1–403.

Aubouin, J., Bonneau, M. Celet, P. Charvet, J. Clement, B. Degardin, J. M. Dercourt, J. Ferriere, J. Fleury, J. J. Guernet, C. Maillot, H. Mania, J. H. Mansy, J. L. Terry, J. Thiebault, P. Tsoflias, P. & Verriex, J. J. 1970. Contribution à la géologie des Hellénides: le Gavrovo, le Pinde et la zone ophiolitique subpélagonienne. Annales Societe géologique du Nord, 90, 277–306.

Aubouin, J., Desprairies, A. & Terry, J. 1977. Le synclinal d’Epire-Akarnanie, la nappe du Pinde-Olonos et la nappe ophiolitique. Reunion extraor-dianaire en Grece. Bulletin Societe Geologique de France, 7, t.XlX(1), 20–27.

Avramidis P and Zelilidi A, 2001 «The nature of deep-marine sedimentation and palaeocurrent trends as evidence of Pindos foreland basin fill conditions.» University of Patras, Department of Geology, Sedimentology Laboratory.

Brunn, J. 1956. Contribution à l’étude du Pinde septentrional et d’une partie de la Macédoine occidentale. Annales Géologiques du Pays Helléniques, 7, 1–358.

Capedri, S., Venturelli, G. & Toscani, L. 1982. Petrology of an ophiolitic cumulate sequence from Pindos, Greece. Journal of Geology, 17, 223–242.

Capedri, S., Venturelli, G. Bebien, J. & Toscani, L. 1981. Low and high Ti ophiolites in northern Pindos: petrological and geological constraints. Bulletin Volcanologique, 44, 439–449.[GeoRef]

Capedri, S., Venturelli, G. Bocchi, G. Dostal, J. Garuti, G. & Rossi, A. 1980. The geochemistry and petrogenesis of an ophiolite sequence from Pindos, Greece.

Capedri, S., Venturelli, G. Bocchi, G. Ostal, J. Garuti, G. & Rossi, A. 1980. The geochemistry and petrogenesis of an ophiolitic sequence from Pindos, Greece. Contributions to Mineralogy and Petrology, 74, 189–200.[CrossRef][ISI][GeoRef]

Dupuy, C., Dostal, J. Capedri, S. & Venturelli, G. 1984. Geochemistry and petrogenesis of ophiolites from northern Pindos (Greece). Bulletin Volcanologique,

Fleury, J. J. 1980. Les zones de Gavrovo-Tripolitza et du Pinde-Olonos (Grèce Continental), et Péloponesse du Nord. Evolution d'une plate-forme et d’un bassin dans leur cadre Alpin. Societé de la Géologie de Nord, Lille Publication, 4, 1–651.

Green, T. J. 1983. The sedimentology and structure of the Pindos zone in southern mainland Greece. PhD thesis, University of Cambridge.

Hynes, A. J. 1974. Igneous activity at the birth of an ocean basin in Eastern Greece. Canadian Journal of Earth Sciences, 11, 842–853.[GeoRef]

Jones, G. & Robertson, A. H. F. 1991. Tectonostratigraphy and evolution of the Pindos ophiolite and associated units. Journal of the Geological Society, London, 148, 267–288.[Abstract/Free Full Text][CrossRef][ISI][GeoRef]

Jones, G., Robertson, A. H. F. & Cann, J. 1991. Genesis and emplacement of the supra-subduction zone Pindos ophiolite, northwestern Greece. In: Peters, T., Nicolas, A. & Coleman, G. (eds) Ophiolite Genesis and the Evolution of the Oceanic Lithosphere, Volume 5: Petrology and Structural Geology, Kluwer, Dordrecht, 771–800.

Karakitsios, V., 2003. Evolution and Petroleum potential of Ionian Basin. AAPG International Conference, Barcelona, Spain, September 21-24, 2003

Kemp, A. E. S. & McCaig, A. 1984. Origins and significance of rocks in an imbricate thrust zone beneath the Pindos ophiolite, northwestern Greece. In: Robertson, A. H. F. & Dixon, J. E. (eds) The Geological Evolution of the Eastern Mediterranean, 17, 569–580, Geological Society, London, Special Publication.

Kostopoulos, D. 1989. Geochemistry, petrogenesis and tectonic setting of the Pindos ophiolite, NW Greece. PhD thesis, University of Newcastle upon Tyne.

Lorsong, J. A. 1979. Stratigraphy of the Pindos Flysch in the Politses Mountains, northwestern Greece. 6th Colloquium on the geology of the Aegean Region, Institute of Geological and Mineral Exploration, Athens, 703–714.

Lyberis, N., Chotin, P. & Doubinger, J. 1980. Précisions stratigraphiques sur la serie du Pinde (Grèce): la durée de sedimentation des "radiolarites". Comptes Rendu de la Académie des Sciences, Paris, 290(D), 1513–1516.

Montigny, R., Bougault, H. Bottinga, Y. & Allegre, C. J. 1973. Trace element geochemistry and genesis of the Pindos Ophiolite suite. Geochimica et Cosmochimica Acta, 37, 2135–2147.[CrossRef][ISI][GeoRef]

Mountrakis, D. 1985. Geology of Greece, University Studio Press, Thessaloniki. in Greek.

Rassios, A. & Grivas, E. 1999. Geologic and Metallogenetic Map of the Pindos Imbricated Ophiolite and Associated Units (twelve 1:20 000 sheets; 1000 sq km), Institute of Geology and Mineral Exploration, Athens.

Rassios, A. & Grivas, E. 2001. The Metallogenetic Potential of the Pindos/Vourinos Ophiolite of West Macedonia, Institute of Geology and Mineral Exploration, Athens.

Rassios, A. 1991. Internal structure and pseudostratigraphy of the Dramala peridotite massif, Pindos mountains, Greece. Bulletin of the Geological Society of Greece, 25(1), 293–305.

Robertson, A. H. F. & Varnavas, S. P. 1993. The origin of hydrothermal metalliferous sediments associated with the Early Mesozoic Othris and Pindos ophiolites, mainland Greece. Sedimentary Geology, 83, 87–113.[CrossRef][ISI][GeoRef]

Robertson, A. H. F., Clift, P. Degnan, P. & Jones, G. 1991. Palaeogeographic and palaeotectonic evolution of the Eastern Mediterranean Neotethys. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 87, 289–343.[CrossRef][GeoRef]

Terry, J. & Mercier, M. 1971. Sur l’éxistence d’une serie détritique bèrrasienne intercalée entre la nappe des ophiolites et le flysch Eocene de la nappe du Pinde (Pinde septentrional, Grèce). Comptes rendus sommaires de la Societé ‘géologique de France. 71–73.

Terry, J. 1971. Sur l'age Triassique de laves associées a la nappe ophiolitique du Pinde septentrional (Epire et Macedonie, Grèce). Comptes rendus sommaires de la Societé géologique de France. 384–385.

Terry, J. 1974. Ensembles lithologiques et structures internes du cortège ophiolitique du Pinde séptentrionale (Grèce), construction d'un model pétrogenetique. Bulletin de la Societé Géologique de France, 16, 204–213.[GeoRef]

Terry, J. 1975. Echo d’une téctonique jurassique: les phenomènes de résedimentation dans le secteur de la nappe des ophiolites du Pinde septentrional (Grèce). Comptes rendus sommaires de la Societé géologique de France. 49–51.