Αλληλεπίδραση Περιβάλλοντος και Τοπικού Πολιτισμού

Αλληλεπίδραση Περιβάλλοντος και Τοπικού Πολιτισμού,

Αρκετές φορές η λαϊκή σοφία και παράδοση στην Ήπειρο, αλλά και γενικότερα στις ορεινές περιοχές, είναι περισσότερο αποτελεσματική και «οικο-λογική» από τις όποιες ερευνητικές, διαχειριστικές, αναπτυξιακές προσπάθειες ερευνητικών επιστημονικών ομάδων. Κι αυτό γιατί το αίσθημα της αυτοσυντήρησης που έχουν οι ντόπιοι κάτοικοι των ορεινών περιοχών σε συνδυασμό με τις δύσκολες φυσικές, κοινωνικές, οικονομικές συνθήκες που μόνο οι ίδιοι βιώνουν, τους ωθεί στην επιλογή πρακτικών και μεθόδων πολύ πιο κοντά στις δυνατότητες και τους περιορισμούς του τόπου τους και με σεβασμό και δέος στη φύση που τους συντηρεί και τους στηρίζει. Υπάρχει έμφυτη μέσα τους η τάση ότι τίποτα δεν είναι περιττό, όλα έχουν μια χρησιμότητα γιατί όλα είναι μέρος ενός συνόλου, έτσι για παράδειγμα, διαχειρίζονται καλύτερα τα σκουπίδια τους από ότι θα όριζε ένα σύγχρονο σύστημα διαχείρισης αστικών αποβλήτων, παράγοντας εξ αρχής λιγότερα, επαναχρησιμοποιώντας και ανακυκλώνοντας περισσότερα (π.χ. μέσω των οικόσιτων ζώων) ή προστατεύουν και διαχειρίζονται καλύτερα τις ορεινές δασικές περιοχές, αφού ζουν σε αυτές και από αυτές, παίρνοντας προληπτικά μέτρα με την απομάκρυνση των ξερών φύλλων και κλαδιών, με την αραίωση δέντρων, με την ελεγχόμενη βοσκή κοπαδιών κλπ. Χωρίς ποτέ κανείς να τους έχει μιλήσει για «στρατηγικές διαχείρισης και προστασίας» για «μοντέλα αειφορικής διαχείρισης» κλπ. Αυτό σε καμία περίπτωση δε σημαίνει ότι μηδενίζονται οι προσπάθειες ερευνητών και επιστημόνων, σημαίνει απλά ότι στη διαμόρφωση και υλοποίηση ενός σοβαρού, αξιόπιστου επιστημονικά, υπεύθυνου και συμμετοχικού σχεδίου αξιοβίωτης ολοκληρωμένης ανάπτυξης των ευαίσθητων ορεινών οικοσυστημάτων-περιοχών θα πρέπει να συμβάλουν με τις σκέψεις τις ιδέες, τις προτάσεις αλλά και με τη συγκεκριμένη πράξη τους, οι κάτοικοι, οι φορείς, οι σύλλογοι κλπ. της συγκεκριμένης ορεινής περιοχής. (Ρόκος, 2001).

Ξαναζωντάνεμα ορεινών οικοσυστημάτων-περιοχών

Το φυσικό περιβάλλον και ο πολιτισμός της Ηπείρου ήταν πάντα άρρηκτα συνδεδεμένα και αλληλοεπηρεαζόμενα - αρνητικά ή/και θετικά - από την παρουσία του ανθρώπου στους γύρω οικισμούς. Οι διαφορετικοί τρόποι εκμετάλλευσης και χρήσης της γης από τους νομάδες κτηνοτρόφους συνέβαλαν στη διαμόρφωση των τύπων βλάστησης της περιοχής π.χ. η υπερβολική υλοτόμηση δέντρων και η αποψίλωση εδαφών για δημιουργία καλλιεργήσιμης γης ή βοσκοτόπων οδήγησε στον περιορισμό των εκτάσεων που καταλάμβαναν τα δρυοδάση (οι βελανιδιές αναπτύσσονται, συνήθως, σε περισσότερο γόνιμα εδάφη). Ακολούθως η υπερβόσκηση οδήγησε σε περαιτέρω υποβάθμιση της χλωριδικής βιοποικιλότητας μετατρέποντας τις εκτάσεις σε τύπο βλάστησης που κυριαρχούν αείφυλλα είδη όπως: πουρνάρια, κέδροι κλπ. Από την άλλη, η διατήρηση μεγάλων κοπαδιών κτηνοτροφικών ζώων καθώς και η εποχική μετακίνηση των νομάδων κτηνοτρόφων συντέλεσε στη διατήρηση πολλών ειδών πανίδας και κυρίως των μεγάλων θηλαστικών που διαβιούν στην περιοχή, όπως η καφέ αρκούδα και ο λύκος, αφού τους εξασφάλισε συμπληρωματική τροφική πηγή αλλά και διόδους μετακίνησης και καταφύγια ώστε να διατηρηθούν οι πληθυσμοί. Από τα παραπάνω γίνεται εμφανής η σχέση αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασης μεταξύ οικοσυστημάτων και ανθρώπινης παρουσίας και δραστηριότητας έχοντας όμως ως μέτρο τις δυνατότητες και τους περιορισμούς που επιβάλει η φύση.

Η κατάσταση αυτή άλλαξε από τα μέσα του 20^ου αιώνα που παρατηρήθηκε κατάρρευση των παραδοσιακών κτηνοτροφικών ομάδων με την «κυκλική» εναλλαγή των χρησιμοποιούμενων βοσκοτόπων, συρρίκνωση του πληθυσμού των ορεινών περιοχών, επέκταση των δασών λόγω της εγκατάλειψης των οικισμών και της μείωσης της κτηνοτροφίας, ενώ παρατηρήθηκε σημαντική πτώση της βοσκοϊκανότητας ως απόρροια της υπερβόσκησης με επακόλουθο τη διάβρωση των εδαφών (η υπερβόσκηση δρα με τρόπο που προκαλεί ερημοποίηση). Παράλληλα οι δασικοί δρόμοι που είχαν δημιουργηθεί από τους κτηνοτρόφους έκλεισαν, με την εγκατάλειψη των περιοχών, με αποτέλεσμα να αποκοπεί η πρόσβαση προς αυτές, γεγονός ιδιαίτερα επιβαρυντικό σε περίπτωση έκτακτων καταστάσεων (π.χ. πυρκαγιά). Δεδομένου δε ότι δεν υπάρχει πλήρως χαρτογραφημένο δίκτυο των δασοδιαδρόμων και ότι οι άνθρωποι που ζούσαν στις περιοχές αυτές και ήξεραν όλα τα μονοπάτια έχουν πλέον φύγει, δυσχεραίνεται ακόμα περισσότερο το έργο των δασοπυροσβεστών σε περίπτωση φωτιάς.

Η ανάγκη για ξαναζωντάνεμα των ορεινών περιοχών είναι ζητούμενο στις μέρες μας. Το ερώτημα-προβληματισμός που τίθεται όμως είναι κατά πόσο οι σχεδιαζόμενες αναπτυξιακές, διαχειριστικές, αγροπεριβαλλοντικές πολιτικές θα αλλοιώσουν τη φυσιογνωμία και τα αρχέγονα χαρακτηριστικά της περιοχής στο όνομα της προώθησης της «αειφόρου ανάπτυξης» ή θα γίνουν με βάση την ολιστική διεπιστημονική μεθοδολογία, τις διαδικασίες, τις διαδοχικές φάσεις, τις αξίες και τις αρχές που μπορούν να οδηγήσουν σε μια Αξιοβίωτη Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη του νομού Άρτας αλλά και της Ηπείρου γενικότερα;

Ο συνδυασμός του φυσικού περιβάλλοντος και των γεωργικών πρακτικών που εφαρμόζονταν στις αρχές του 20^ου αιώνα βοήθησαν στη διατήρηση μεγάλου αριθμού τοπικών ποικιλιών προσαρμοσμένων στις τοπικές συνθήκες. Από τα τέλη του 1970 και μετά όμως παρατηρήθηκε, σύμφωνα με τελευταία έκθεση, σημαντική διάβρωση των Φυτογενετικών Πόρων στην Ελλάδα[1], με αποτέλεσμα να εμφανίζεται μεγάλος γενετικός εκφυλισμός ή εξαφάνιση σε ντόπιες παραδοσιακές ποικιλίες. Οι λόγοι που οδήγησαν σε αυτήν την κατάσταση έχουν να κάνουν - μεταξύ άλλων- με τις αλλαγές χρήσης γης, την εντατικοποίηση της γεωργικής παραγωγής, τη σταδιακή εγκατάλειψη της γεωργίας, την εισαγωγή «γενετικά βελτιωμένων» ποικιλιών σπόρων, από τις μεγάλες εταιρείες σπόρων- προκειμένου τα φυτά να παρουσιάσουν ανθεκτικότητα σε ασθένειες αλλά και τα γεωργικά προϊόντα να είναι περισσότερο εμφανίσιμα-, με αποτέλεσμα ακόμη και οι λίγοι εναπομείναντες «παραδοσιακοί» οικοκαλλιεργητές και παραγωγοί να προμηθεύονται αυτά τα υβρίδια και έτσι σταδιακά το πρωτογενές υλικό να εξαφανίζεται. Υπάρχει λοιπόν ανάγκη για μια νέου τύπου προσέγγιση του γεωργικού περιβάλλοντος, συγκεκριμένα τμήματα του οποίου οφείλουν να προστατευθούν ώστε να διατηρηθεί το γενετικό τους υλικό και να αποκατασταθεί η σχέση τους με την τοπική χλωρίδα και πανίδα, με τον ίδιο τρόπο που προστατεύονται και τα φυσικά οικοσυστήματα (π.χ. προστατευόμενες περιοχές).

Υπάρχει ολοένα και μεγαλύτερο ενδιαφέρον από την πλευρά Μη Κυβερνητικών Οργανισμών (ΜΚΟ) και οικολογικών οργανώσεων ως προς την προστασία και χρήση των παραδοσιακών Ελληνικών αβελτίωτων ποικιλιών. Η τάση αυτή είναι πιθανό να οδηγήσει τα επόμενα χρόνια, στη δημιουργία νέων μη κυβερνητικών οργανισμών με αντικείμενο τη διατήρηση και χρήση των παραδοσιακών ποικιλιών (προγράμματα κληρονομιάς σπόρων) και στην επακόλουθη χρήση τους στα συστήματα οικολογικής γεωργίας. Παραδείγματα τέτοιων οργανισμών-δικτύων είναι το δίκτυο «Πελίτι» και ο “Αιγίλοπας”.

Το Δίκτυο για την Βιοποικιλότητα και την Οικολογία στη Γεωργία ή αλλιώς ΑΙΓΙΛΟΠΑΣ (άγριο στάρι) αποτελεί την ανασύσταση του Δικτύου Διατήρησης και Ανταλλαγής Ντόπιων Ποικιλιών Φυτών και Αυτοχθόνων Φυλών Ζώων του Εργαστηρίου Οικολογικής Πρακτικής Θεσσαλονίκης[2], επίσημου φορέα (που σταμάτησε την λειτουργία του το 2000) με δράση στο γενετικό υλικό. Η οργάνωση ΑΙΓΙΛΟΠΑΣ αναπτύσσει πρωτοβουλίες με βασικό στόχο αφ' ενός την διατήρηση και διάσωση ντόπιων ποικιλιών (π.χ. σιταριού)- προσαρμοσμένων στις τοπικές συνθήκες και στο βιολογικό τρόπο παραγωγής-, αφ' ετέρου την επαναεισαγωγή τους στην καλλιέργεια και στην καθημερινή γεωργική πρακτική ως σημαντικού εγχειρήματος διατήρησής τους (on farm conservation). Δραστηριοποιείται σε συνεργασία με πρωτοπόρους βιοκαλλιεργητές, επιστημονικούς, παραγωγικούς, κοινωνικούς ή άλλους φορείς και καταναλωτές και με την παροχή υποστήριξης από το δημόσιο τομέα (Τράπεζα Γενετικού Υλικού, Πανεπιστήμια, Ινστιτούτα Βελτίωσης, ΕΘΙΑΓΕ).

Με παρόμοια λογική, έχει δημιουργηθεί και ένα Πανελλαδικό Δίκτυο Καλλιεργητών για τη Διάδοση και Διάσωση των ντόπιων ποικιλιών και των αυτόχθονων αγροτικών ζώων, στο πλαίσιο των δράσεων και πρωτοβουλιών της εναλλακτικής κοινότητας «Πελίτι» (www.peliti.gr). Πρόκειται για ένα δίκτυο, ερασιτεχνών κατά κύριο λόγο καλλιεργητών, οι οποίοι μπορεί να είναι βιοκαλλιεργητές, παραδοσιακοί καλλιεργητές [χωρίς χρήση χημικών φυτοπροστατευτικών προϊόντων (ΦΠΠ)], συμβατικοί καλλιεργητές (χρήση ΦΠΠ) με κοινό γνώρισμά τους το θέμα των ντόπιων ποικιλιών. Υπάρχουν συγκεκριμένοι όροι συμμετοχής και υποχρεώσεις στο δίκτυο, τόσο για τους καλλιεργητές όσο και για τους διατηρητές ποικιλιών αλλά και για όσους επιθυμούν να προμηθευτούν ποσότητα σπόρων από τα εν λόγω αγροκτήματα. Πρόκειται για μια αξιοσημείωτη εθελοντική προσπάθεια που στοχεύει στη διατήρηση των παραδοσιακών ποικιλιών, στη διασφάλιση της καθαρότητάς τους και αποτελεί ένα βήμα προς τη διατήρηση της πολύτιμης γεωργικής ποικιλότητας αλλά και προς τη διατήρηση του ντόπιου πληθυσμού των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών.

Στο Νομό Άρτας υπάρχουν καταγεγραμμένοι στο δίκτυο της εναλλακτικής κοινότητας «Πελίτι» δύο καλλιεργητές παραδοσιακής καλλιέργειας (από Πηγές και από Σελλάδες Άρτας), που μεταξύ άλλων καλλιεργούν παραδοσιακές ποικιλίες από: σιτάρι «Ασπροκάμπερα», άσπρο καλαμπόκι, ροζ ντομάτα, καρότο, κολοκύθα πορτοκαλί, αγγούρι, σέλινο.

Παράλληλα, στο πλαίσιο του έργου “Δημιουργία Τράπεζας Γενετικού Υλικού”, (το οποίο χρηματοδοτηθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης – Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου 2000-2006), δόθηκε η δυνατότητα αποστολών με σκοπό τη συλλογή και καταχώρηση παραδοσιακών ποικιλιών και άγριων και συγγενικών ειδών καλλιεργούμενων φυτών, οι οποίες κάλυψαν ένα ευρύ φάσμα περιοχών στην Ελλάδα και συγκεκριμένα για τους Νομούς Πρέβεζας, Ιωαννίνων και Άρτας έγιναν 62 καταχωρήσεις τοπικών ποικιλιών και 218 καταχωρήσεις αγρίων συγγενών ειδών.

Προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) και

Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ).

Με τον κανονισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2081/92 θεσπίστηκε για πρώτη φορά το καθεστώς προστασίας των γεωγραφικών ενδείξεων και των ονομασιών προέλευσης των γεωργικών προϊόντων και τροφίμων. Ο κανονισμός αυτός το 2006 αντικαταστάθηκε από τον 510/06, χωρίς όμως να αλλάξει το πεδίο εφαρμογής του και η σκοπιμότητα. Στο πλαίσιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), με την αναγνώριση των προϊόντων ΠΟΠ και ΠΓΕ, παρέχεται η δυνατότητα στους παραγωγούς (ιδιαίτερα των μειονεκτικών και απομακρυσμένων περιοχών) να προωθήσουν ευκολότερα τα προϊόντα τους τα οποία παρουσιάζουν εξειδικευμένα χαρακτηριστικά, πετυχαίνοντας έτσι καλύτερες τιμές και βελτιώνοντας επομένως τα εισόδημα τους, ενώ επιπρόσθετα οι καταναλωτές μπορούν να αναγνωρίζουν και να αγοράζουν τα ποιοτικά αυτά προϊόντα τα οποία φέρουν εγγυήσεις για την παραγωγή τους, την επεξεργασία τους και τη γεωγραφική τους καταγωγή.

Τα περισσότερα από τα προϊόντα ΠΟΠ και ΠΓΕ φέρουν τις ρίζες τους από τα πολύ παλιά χρόνια. Η ύπαρξη τους στις ημέρες μας αποτελεί μια μοναδική πολιτιστική κληρονομιά, καθώς ο τρόπος παραγωγής τους αλλά και κατανάλωσης τους είναι αλληλένδετος και αλληλεξαρτούμενος από τις παραδόσεις και τα έθιμα, την τεχνολογία και το φυσικό περιβάλλον της κάθε εποχής. Για παράδειγμα, «η τέχνη της τυροκομίας, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, δόθηκε ως πολύτιμο δώρο στους θνητούς από τους θεούς του Ολύμπου...»[3]

Για τον Νομό Άρτας, τα αναγνωρισμένα προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης και Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης είναι: το Γαλοτύρι (313031 / 11-01-1994 ΦΕΚ 8/11-01-94), η Κεφαλογραβιέρα (313032 / 11-01-1994 ΦΕΚ 8/11-01-94) και η Φέτα (313025 / 11-01-1994 ΦΕΚ 8/11-01-1994) καθώς επίσης και η κονσερβολιά Άρτας (ΠΓΕ) (317713 / 14-01-1994 ΦΕΚ 17/14-01-94)

Αξιοποίηση αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών

Η καλλιέργεια αρωματικών φυτών στην Ελλάδα -και ιδιαίτερα στην περιοχή της Ηπείρου η οποία συνδέεται παραδοσιακά με την ύπαρξη και αξιοποίηση φαρμακευτικών φυτών και βοτάνων- δεν είναι ιδιαίτερα αναπτυγμένη αν και οι συνθήκες το ευνοούν.

Πρόκειται για καλλιέργειες ευπροσάρμοστες στις εδαφο-κλιματικές συνθήκες της χώρας μας, οι οποίες δίνουν ποιοτικά ανώτερα προϊόντα και είναι φιλικές προς το περιβάλλον καθώς έχουν μηδενικές ή ελάχιστες εισροές σε φυτοφάρμακα και λιπάσματα, απαιτούν μικρή ποσότητα νερού, μπορούν να συμβάλουν θετικά στη μείωση της διάβρωσης των εδαφών σε ακαλλιέργητες περιοχές, άρα και στην ερημοποίηση, ενώ δεν απαιτούν ιδιαίτερο μηχανικό εξοπλισμό.

Με δεδομένο το συγκριτικό πλεονέκτημα των παραγόμενων προϊόντων, σε ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά, η καλλιέργεια των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών αποτελεί την καλύτερη εναλλακτική λύση βελτίωσης-συμπλήρωσης του αγροτικού εισοδήματος- ιδιαίτερα για το γυναικείο πληθυσμό (προσφέρουν μέσο εισόδημα της τάξης των 200-250ευρώ ανά στρέμμα) (Τσόγκας, 2005). Παράλληλα, δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας με την ίδρυση μικρών (τοπικής κλίμακας) μεταποιητικών μονάδων στα χωριά, οι οποίες θα ασχολούνται με την πρωτογενή μεταποίηση και θα μπορούν να συνεργάζονται με μεγαλύτερες καθετοποιημένες μονάδες. (Τσόγκας, 2005). Επιπροσθέτως μπορεί να συμβάλλει στη δημιουργία συνεκτικότερων κοινωνικών και οικογενειακών δεσμών καθώς μπορεί να δώσει τη δυνατότητα απασχόλησης σε όλα τα μέλη μιας ή και περισσοτέρων οικογενειών του ίδιου χωριού ενώ μπορεί να ενταχθεί και σε αγροτουριστικές δραστηριότητες (π.χ. επισκέψεις σε περιοχές με παραγωγή και μονάδα επεξεργασίας αρωματικών φυτών). Η άρρηκτη σχέση αξιοποίησης των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών με την κοινωνική ζωή, τον πολιτισμό, το φυσικό περιβάλλον και φυσικά την οικονομία της Ηπείρου τεκμηριώνει τη δυνατότητα συμβολής της αξιοποίησής τους ακόμη και στις μέρες μας προς την κατεύθυνση της Ολοκληρωμένης Ανάπτυξης της ορεινότερης περιφέρειας της Ελλάδας. (Μιχαϊλίδου, 2007).

Στην κατεύθυνση της αξιοποίησης των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών, θα ήταν χρήσιμη η δημιουργία Συνεταιριστικών Οργανώσεων (στο πρότυπο του συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών Κοζάνης) προκειμένου και να ασκούνται οι απαραίτητες πιέσεις και να γίνονται οι κατάλληλες διεκδικήσεις αλλά και να προβάλλονται και να διοχετεύονται με αποτελεσματικότερο τρόπο τα προϊόντα στην αγορά.

Στο σημείο της τεχνογνωσίας, πληροφόρησης και καθοδήγησης των ενδιαφερομένων, σημαντική θα μπορούσε να είναι η βοήθεια εξειδικευμένων επιστημόνων, ερευνητικών ινστιτούτων (π.χ. ΕΘΙΑΓΕ), πανεπιστημιακών ιδρυμάτων της Ελλάδας και του εξωτερικού και προγραμμάτων εκπαίδευσης - νέων- αγροτών [όπως για παράδειγμα το πρόγραμμα «Ησίοδος» που υλοποιήθηκε σε όλους τους νομούς της χώρας υπό την εποπτεία του Ινστιτούτου Διαρκούς Εκπαίδευσης Ενηλίκων (Ι.Δ.ΕΚ.Ε.)]. Ενδεχομένως αυτήν την προσπάθεια να μπορούσαν να ενισχύσουν και τα Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (ΟΠΑΑΧ), τα οποία στο μέτρο 7.12 (Μεταποίηση Και Εμπορία Γεωργικών Προϊόντων - Μέτρο 7.12) στην Ενότητα Φυτικής παραγωγής περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων και τους τομείς «Φαρμακευτικών & Αρωματικών φυτών...Σπόρων και Πολλαπλασιαστικού Υλικού».

Στο Νομό Άρτας οι ορεινές περιοχές που εντάσσονται στο εν λόγω πρόγραμμα είναι οι δήμοι: Αγνάντων, Αθαμανίας, Γεωργίου Καραϊσκάκη, Ηρακλείας, Πέτα, Τετραφυλίας και οι Κοινότητες: Θεοδώριανων και Μελισσουργών. Η καλλιέργεια φαρμακευτικών ή/και αρωματικών φυτών στην Άρτα είναι περιορισμένη καθώς σύμφωνα με στοιχεία της ΕΣΥΕ (1993-2003) οι καλλιεργούμενες εκτάσεις κυμαίνονται από 10-20 στέμματα ενώ και η αυτοφυής χλωρίδα δεν αξιοποιείται.

Γυναικεία Επιχειρηματικότητα και Άρση Κοινωνικού Αποκλεισμού

Στην Ελλάδα παρατηρείται υψηλός βαθμός κοινωνικού αποκλεισμού, υψηλά ποσοστά ανεργίας καθώς επίσης και ανεπαρκές πλαίσιο υποστήριξης γυναικών για ανάπτυξη επιχειρηματικής και επαγγελματικής δραστηριότητας, κυρίως για τις γυναίκες που είναι κάτοικοι απομακρυσμένων, ορεινών και νησιώτικων περιοχών. Στο πλαίσιο αυτό διαμορφώθηκε ένα πιλοτικό και καινοτόμο Διαπεριφερειακό Μοντέλο Υποστήριξης Προώθησης, Πιστοποίησης, Παρακολούθησης και Μικρο-χρηματοδότησης επιχειρηματικών πρωτοβουλιών Γυναικών στην κοινωνική οικονομία, το οποίο αναπτύχθηκε σε 5 περιφέρειες της Ελλάδας μεταξύ των οποίων και η Ήπειρος.

Το πρόγραμμα «ΔΙΩΝΗ ΙΙ», για την περιφέρεια της Ηπείρου είχε ως στόχο την κατάρτιση ανέργων γυναικών - μελλοντικών Επιχειρηματιών και υφισταμένων Επιχειρηματιών (για ενδυνάμωσή τους) στον τομέα του περιβάλλοντος και ειδικότερα στη δημιουργία κοινωνικών επιχειρήσεων και εμπορία βιολογικών προϊόντων. Επιμέρους στόχοι είναι η Προώθηση της Ποιότητας και της Υγιεινής διατροφής, με παραγωγή και διάθεση από τις Νεοδημιουργούμενες Γυναικείες Επιχειρήσεις δυσεύρετων σήμερα Βιολογικών Παραδοσιακών Προϊόντων, η προώθηση των ίσων ευκαιριών - στην επαγγελματική ζωή, στην κοινωνική ζωή και στην οικογενειακή ζωή, η εξοικείωση των γυναικών με νέες τεχνολογίες, η απόκτηση γνώσεων, η ανταλλαγή εμπειριών και εμπειρογνωμοσύνης κ.α. Το γεγονός ότι αναπτύσσεται κυρίως σε φτωχές και υπανάπτυκτες περιοχές, αναμένεται να συμβάλλει στην τοπική ανάπτυξη και την γυναικεία επαγγελματική δραστηριοποίηση στις περιοχές αυτές. Έτσι συμπληρώνεται το οικογενειακό εισόδημα και τονώνεται η αυτοπεποίθηση των γυναικών αυτών και το αίσθημα προσφοράς στην οικογένεια αλλά και στον τόπο τους, ενώ παράλληλα αποτελεί κίνητρο ώστε να μην εγκαταλειφθούν οι απομακρυσμένες ορεινές περιοχές. Τα θετικά προσδοκώμενα αποτελέσματα αυτής της προσπάθειας όμως έρχονται να ακυρωθούν από την πρόθεση του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων να περιορισθεί σημαντικά ή και να καταργηθεί η στήριξη των βιολογικών προϊόντων, γεγονός που αφήνει έκθετους όλους όσους εμπλέκονται στη διαδικασία παραγωγής και εμπορίας προϊόντων βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας. (http://www.enet.gr/online/online_text/c=112,id=90606560). Τέτοιου είδους ενέργειες είναι ιδιαίτερα επιζήμιες για τις προοπτικές και δυνατότητες ανάπτυξης και ειδικότερα για τη νεανική και γυναικεία επιχειρηματικότητα και τη συγκράτηση του πληθυσμού των ευάλωτων ορεινών περιοχών.

Χειμερινές μαθητικές βδομάδες «Λευκές και Πράσινες τάξεις»

Πρόγραμμα Ανοικτών Περιβαλλοντικών Τάξεων «Καλλιστώ»

Στο παρελθόν, και επί μια τριετία μέχρι το 2004, πραγματοποιήθηκε ο θεσμός των χειμερινών μαθητικών εβδομάδων, με τις «πράσινες» και «λευκές» τάξεις, ενώ στις μέρες μας υλοποιείται ένα αντίστοιχο περιβαλλοντικό πρόγραμμα το «Καλλιστώ». Δεκάδες χιλιάδες παιδιά με το πρόγραμμα αυτό, επισκέφτηκαν για μία βδομάδα περιοχές με ιδιαίτερο περιβαλλοντικό ενδιαφέρον ή /και περιοχές οι οποίες βρίσκονται πλησίον των χιονοδρομικών κέντρων της χώρας. Οι περιοχές αυτές ήταν στο μεγαλύτερο τους ποσοστό ορεινές. Εκεί, τα πρωινά οι μαθητές ασχολήθηκαν με χειμερινά αθλήματα και ψυχαγωγικές δραστηριότητες στη φύση ή με περιηγήσεις και άλλες σχετικές με το περιβάλλον δραστηριότητες αντίστοιχα, ενώ το απόγευμα συνέχιζαν κανονικά το σχολικό πρόγραμμά τους. Παράλληλα παρακολούθησαν διαλέξεις οι οποίες αφορούσαν στην πολιτιστική ιστορία της περιοχής και επισκέφτηκαν τους χώρους που παρουσιάζουν πολιτιστικό και ιστορικό ενδιαφέρον.

Ο θεσμός αυτός, ο οποίος όμως δυστυχώς σταμάτησε κυρίως λόγω οικονομικών, νομικών και λειτουργικών προβλημάτων και συγκυριών, θα μπορούσε να αποτελέσει:

μια μοναδική εκπαιδευτική εμπειρία για τον φυσικό πλούτο της χώρας, τους παραδοσιακούς αγροτικούς και ορεινούς οικισμούς, τις γεωργικές και κτηνοτροφικές ασχολίες, τις παραδοσιακές γεύσεις, τα τοπικά ήθη και τη λαϊκή δημοτική παράδοση. Θα αποκτούσαν εικόνες και εμπειρίες ενός εναλλακτικού τρόπου ζωής, πιο κοινοτικού, πιο αυθεντικού, πιο φυσικού, πιο φιλικού προς το περιβάλλον, προς τον πολιτισμό, προς τον άνθρωπο.

- Για τους κατοίκους των ορεινών περιοχών:

μια λύση για την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου πέρα από τα Σαββατοκύριακα, μια σημαντική εισροή εισοδήματος και μείωση της ανεργίας. Επίσης, οι λευκές και οι πράσινες τάξεις, με τις αθλητικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες που προσέφεραν στους μαθητές, αυξάνουν τις πιθανότητες στο να κερδίσουν οι ορεινές περιοχές, μόνιμους επισκέπτες, οπαδούς- λάτρεις των δραστηριοτήτων αυτών.

Προγράμματα σαν αυτά των «πράσινων και λευκών τάξεων», τα οποία είχαν τόσα πολλαπλασιαστικά οφέλη για τις απομακρυσμένες και ορεινές περιοχές της χώρας μας και για τους μαθητές, θα πρέπει να υπερπηδάνε τα όποια λειτουργικά, οργανωτικά εμπόδια, και να γίνουν μόνιμοι θεσμοί, συμβάλλοντας σταδιακά και ουσιαστικά στο ξαναζωντάνεμα των ορεινών περιοχών και στη δημιουργία περιβαλλοντικής συνείδησης στη νέα γενιά.

Στο Νομό Άρτας, τα προγράμματα τα οποία υλοποιήθηκαν ήταν, μεταξύ άλλων, τα:

Οι προβλέψεις του Bernardin de St. Pierre (1737-1814) ο οποίος, χρησιμοποιώντας την έννοια της «φυσικής αρμονίας», διέκρινε τις σχέσεις αλληλεξάρτησης φυτών, ζώων, ανθρώπου και ανόργανου περιβάλλοντος, για τις καταστρεπτικές συνέπειες που μπορεί να έχουν στη φυσική αρμονία οι ανθρώπινες επεμβάσεις βρίσκουν άριστο πεδίο εφαρμογής στην περίπτωση του ορεινού τουρισμού, αν δεν ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα για την ήπια τουριστική ανάπτυξη.

Στην εποχή μας, ο τουρισμός για τις τοπικές κοινωνίες των ορεινών περιοχών, μπορεί να επιφέρει ριζικές αλλαγές θετικές και αρνητικές καθώς βρίσκεται σε μια λεπτή αμφίδρομή σχέση αλληλεπιδράσεων και αλληλεξαρτήσεων με τις τοπικές κοινωνίες, την οικονομία, το φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον.

Συγκεκριμένα, είναι φανερό ότι η αύξηση του τουρισμού σε οικολογικά ευαίσθητες περιοχές όταν απουσιάζει ο κατάλληλος σχεδιασμός και η διαχείριση, αποτελεί απειλή τόσο για τα οικοσυστήματα όσο και για τις τοπικές κοινωνίες. Ο αυξανόμενος αριθμός επισκεπτών σε τέτοιες περιοχές μπορεί να επιφέρει σημαντική υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Παρομοίως, οι τοπικές κοινωνίες και ο τοπικός πολιτισμός μπορεί να υποστούν ανεπανόρθωτες ζημιές από την συσσώρευση ξένων επισκεπτών και πλούτου. Οι ορεινοί όγκοι ανήκουν στις λίγες περιοχές του κόσμου οι οποίες προσφέρουν έναν μοναδικό συνδυασμό φυσικής ομορφιάς με την πλούσια βιοποικιλότητα από τη μία πλευρά και από την άλλη από την ποικιλομορφία ανθρωπίνων πολιτισμών, παραδόσεων, ιστορίας και τρόπων ζωής. “Τροφοδοτούν” τη ζωή στον πλανήτη καθώς αποτελούν “αποθήκες” νερού, τροφής, ενέργειας και πλούσιας βιοποικιλότητας, φυσικών διαθεσίμων και ορυκτού πλούτου. Προσφέρουν αγαθά και υπηρεσίες σε περισσότερο από τον μισό πληθυσμό του πλανήτη, ενώ φιλοξενούν επίσης περίπου το ένα δέκατο του παγκόσμιου πληθυσμού. Σε μια ιδεατή περίπτωση ορεινού τουρισμού (οικοτουρισμού) οι κάτοικοι της ορεινής περιοχής, το ευαίσθητο περιβάλλον και ο οικοτουρισμός ωφελούν ο ένας τον άλλον σε μία σχέση αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης με ένα αρμονικό τρόπο συμβίωσης.

(Πηγή – περισσότερα στοιχεία στο αρχείο: Ορεινός Τουρισμός. Προβλήματα – Ανάγκες).

Με βάση το νέο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (ΠΕΠ), έχει εγκριθεί ποσό 485 εκατομμυρίων ευρώ για την υλοποίηση έργων στην περιοχή της Ηπείρου και κατόπιν αυτού όλοι οι φορείς της περιοχής καλούνται να ανταποκριθούν στην πρόκληση του Δ΄ ΚΠΣ. Στο ΠΕΠ, που είναι κοινό για την Ήπειρο, την Θεσσαλία και την Στερεά Ελλάδα, οι πόροι είναι δεσμευμένοι για συγκεκριμένα έργα για κάθε περιοχή και οι στρατηγικοί στόχοι περιγράφονται με σαφήνεια για την επόμενη εξαετία. Ωστόσο τα μέτρα, οι άξονες και τα έργα, θα συναποφασιστούν από τους φορείς της Ηπείρου.

Ιδιαίτερα στην περίπτωση της προστασίας του περιβάλλοντος υπάρχει βαθμολόγηση των περιφερειών και σε όσες τα έργα καθυστερούν ή δε λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα θα αφαιρούνται κονδύλια. Έτσι θεωρείται απαραίτητη η εκπόνηση υψηλής ποιότητας περιβαλλοντικών και άλλων μελετών (εφαρμογή της κοινοτικής οδηγίας 42/2001 για τη «Στρατηγική Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων», για τη διερεύνηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από προγράμματα και σχεδιασμούς) αλλά και η πιστοποίηση των εμπλεκόμενων φορέων ώστε να μπορούν να υλοποιήσουν τα έργα. Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι δίνεται στην περιοχή η δυνατότητα να γίνουν κάποια έργα, όπως: ΧΥΤΑ Ιωαννίνων, διάνοιξη λεωφόρου Κενάν Μεσσαρέ για την κυκλοφοριακή αποσυμφόρηση της πόλης, Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών Ηγουμενίτσας κ.α. και γι΄ αυτό απαιτείται συντονισμένη και στοχευμένη -στα συγκεκριμένα προβλήματα της περιοχής- προσπάθεια, από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη ώστε να ξεπεραστεί η όποια μικροπολιτική, κοντόφθαλμη λογική και να αξιοποιηθούν τα χρήματα αυτά μέσα στο προβλεπόμενο χρονικό ορίζοντα. Η εμπεριστατωμένη και αντικειμενική ενημέρωση των πολιτών είναι εξίσου απαραίτητη, ώστε να αρθούν οι όποιες επιφυλάξεις απέναντι στα υλοποιούμενα έργα, ενώ μπορεί να αποτελέσει ένα βήμα προς την ενεργό συμμετοχή και εμπλοκή των πολιτών στο σχεδιασμό της πόλης τους.

Η κατασκευή της Εγνατίας Οδού αποτελεί αναμφίβολα ένα από τα σημαντικότερα έργα υποδομής των τελευταίων δεκαετιών και σημείο αιχμής μεταξύ ανάπτυξης και περιβάλλοντος. Η μείωση του χρόνου και η ασφάλεια της οδικής σύνδεσης των περιοχών από τις οποίες διέρχεται είναι οι προφανείς θετικές επιπτώσεις του έργου. Οικισμοί μέχρι πρότινος σημαντικά απομονωμένοι γίνονται πλέον εύκολα προσβάσιμοι. Η άμεση πρόσβαση σε κοινωνικά αγαθά (υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης, ψυχαγωγίας, κ.λ.π.) συγκαταλέγεται στα θετικά, ενώ ο κίνδυνος αλλοίωσης των ιδιαίτερων τοπικών χαρακτηριστικών (των απομονωμένων περιοχών) από τη μαζική είσοδο «ξένων» στοιχείων αποτελεί εν δυνάμει αρνητικό επακόλουθο. Η κατασκευή της Εγνατίας Οδού επεμβαίνει δυναμικά στο τοπίο. Χιλιάδες χιλιόμετρα ασφαλτόδρομου, γέφυρες και τούνελ μορφοποιούν τοπία, σε μεγάλο βαθμό ανέγγιχτα. Επιπλέον, η σύγχρονη τεχνολογία επιτρέπει «δυναμικές» κατασκευές (κοιλαδογέφυρες) σε αντίθεση με τις παλιές χαράξεις των δρόμων που ακολουθούν τις υψομετρικές του εδάφους. Ωστόσο, μια άρτια και λιτή κατασκευή υπακούει στους κανόνες της αισθητικής, ενσωματώνεται στο τοπίο και ενίοτε δημιουργεί νέους τρόπους θέασης του τοπίου – από μια χαραδρογέφυρα μεγάλου ύψους. Η Εγνατία Οδός διέρχεται μέσα από δάση και οικότοπους άγριων ζώων (καφέ αρκούδα, λύκος) αλλά και κοντά από σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους (αρχαίο θέατρο Δωδώνης) και παραδοσιακούς οικισμούς (Μέτσοβο). Τα στοιχεία αυτά πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά τον αρχικό σχεδιασμό, με στόχο την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στο τμήμα Γρεβενά – Παναγιά κατασκευάστηκαν σήραγγες μήκους 11 χλμ. προκειμένου να προστατευτεί ο οικότοπος της καφέ αρκούδας.

Η Εγνατία Οδός έχει επιπτώσεις, θετικές και αρνητικές, χωρικές, κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές. Επηρεάζει τον τουρισμό, τη βιομηχανία, το εμπόριο, τις μεταφορές, τις υπηρεσίες της υγείας, της εκπαίδευσης, κ.α. Ήδη από τη μέχρι τώρα λειτουργία της μπορούν να γίνουν οι πρώτες εκτιμήσεις των θετικών και αρνητικών της επιπτώσεων. Η ολοκλήρωση του έργου θα αποτελέσει έναν εν δυνάμει «μοχλό ανάπτυξης», για την Ήπειρο, τη Μακεδονία και τη Θράκη. Το είδος της ανάπτυξης αναμένεται να αποτιμηθεί, στο μέλλον.

Α.Π.Θ. Ερευνητική Μονάδα Χωρικής Ανάπτυξης και GIS, 2001. Παρατηρητήριο Χωρικών Επιπτώσεων Εγνατίας Οδού. Πιλοτική Εφαρμογή Συστήματος Δεικτών. Τελική Έκθεση. Α.Π.Θ.

Έκδοση της εναλλακτικής κοινότητας «Πελίτι». Κατά τόπους αγροκτήματα για τη διαφύλαξη των ντόπιων ποικιλιών και των αυτόχθονων αγροτικών ζώων . Τεύχος 7^ο Σεπτέμβριος 2007-Σεπτέμβριος 2008.

Κασσιός Κ., Λάμπρου Μ. και Λέκα Α., 2007. Η συμβολή των διαδικασιών περιβαλλοντικών επιπτώσεων από προγράμματα και έργα στην προστασία των ορεινών περιοχών. Η ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της Ηπείρου. Πρακτικά του 4^ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου του Ε.Μ.Π. για την προστασία και ανάπτυξη του ορεινού περιβάλλοντος και των τοπικών ευρωπαϊκών πολιτισμών, Τόμος Β΄, Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου: 23-26 Σεπτεμβρίου 2004.

Μιχαηλίδου Ε., 2007. Αξιοποίηση των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών της Ηπείρου για την Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της περιοχής. Η ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της Ηπείρου. Πρακτικά του 4^ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου του Ε.Μ.Π. για την προστασία και ανάπτυξη του ορεινού περιβάλλοντος και των τοπικών ευρωπαϊκών πολιτισμών, Τόμος Α΄, Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου: 23-26 Σεπτεμβρίου 2004.

Παρατηρητήριο – Εγνατία Οδός, 2005. Οι επιπτώσεις της Εγνατίας Οδού στις αγορές της Βέροιας, της Κοζάνης και των Γρεβενών. Θεσσαλονίκη.

Παρατηρητήριο – Εγνατία οδός, 2008. Πιλοτική Μελέτη Μεταβολών Χρήσεων και Αξιών Γης σε Επιλεγμένες Αστικές Περιοχές της Άμεσης Ζώνης Επιρροής της Εγνατίας Οδού.

Ρόκος Δ., 2007.Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της Ηπείρου Προβλήματα, Δυνατότητες και Περιορισμοί. Η ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της Ηπείρου. Πρακτικά του 4^ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου του Ε.Μ.Π. για την προστασία και ανάπτυξη του ορεινού περιβάλλοντος και των τοπικών ευρωπαϊκών πολιτισμών, Τόμος Α΄, Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου: 23-26 Σεπτεμβρίου 2004.

Ρόκος Δ., 2001. Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη στις Ορεινές Περιοχές. Θεωρία και Πράξη. Πρακτικά του 3ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνέδριου του Ε.Μ.Π. "Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΙΣ ΟΡΕΙΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ". Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου, 7-10 Ιουνίου 2001.

Συνοπτική Έκθεση Πολιτικής και Προσανατολισμού. Περιβάλλον 2000-2006,Υπευθ. Καθ. Ν.Σ.Μάργαρης. Μυτιλήνη 1998

Τσόγκας Μ., 2005. Προοπτικές προώθησης του κλάδου των αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών στην Ελλάδα. Πρόταση ενός ολοκληρωμένου μοντέλου εφαρμογής. Περιοδικό Γεωργία Κτηνοτροφία, 8: 24-27.

Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, 2007. Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013.Ειδική Γραμματεία Γ’ ΚΠΣ.

Υπουργείο Αγροτικής ανάπτυξης και Τροφίμων, 2006. Ελλάδα: Δεύτερη Έκθεση σχετικά με την κατάσταση των φυτογενετικών πόρων για τα τρόφιμα και τη γεωργία, Διεύθυνση Χωροταξίας & Προστασίας Περιβάλλοντος.

[1] Υπουργείο Αγροτικής ανάπτυξης και Τροφίμων, 2006. Ελλάδα: Δεύτερη Έκθεση σχετικά με την κατάσταση των φυτογενετικών πόρων για τα τρόφιμα και τη γεωργία, Διεύθυνση Χωροταξίας & Προστασίας Περιβάλλοντος

[2]Το Εργαστήρι Οικολογικής Πρακτικής, οργάνωση εθελοντική, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, με έδρα τη Θεσσαλονίκη, δραστηριοποιήθηκε για σχεδόν μια δεκαετία (1990-2000) στη Βόρειο Ελλάδα συμβάλλοντας ουσιαστικά στην καθιέρωση της Οικολογικής Γεωργίας, όχι απλά ως μεθόδου καλλιέργειας αλλά ως στάση ζωής. Για περισσότερες πληροφορίες: www.aegilops.gr/WEP.doc

http://www.minenv.gr/3/33/332/33201/3320113/g3320113_121.html

[3] Στο έντυπο του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων http://www.minagric.gr/greek/data/cheese-low40.pdf δίνονται αναλυτικά στοιχεία για την ιστορία του τυριού στην Ελλάδα, από την μυθολογία μέχρι τις ημέρες μας.

[4] http://agr.gr/1synedrio/Synedries/Synedria02.asp