Προβλήματα

της ευρύτερης περιοχής του Νομού Πρεβέζης

Οι ορεινές περιοχές του Νομού Πρεβέζης εμφανίζουν χαρακτηριστικά προβλήματα χωρικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά, τα κυριότερα από τα οποία αφορούν στην πλειοψηφία των ορεινών οικισμών της Ηπείρου, αλλά και της Ελλάδας. Τα συνηθέστερα από αυτά είναι η σταδιακή εγκατάλειψη των ορεινών χωριών, αποτέλεσμα της εσωτερικής μετανάστευσης από τη δεκαετία του ’70 και μετά, οι βασικές ελλείψεις σε έργα υποδομής, υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης, η σημαντική περιβαλλοντική υποβάθμιση (ρύπανση ποταμών και λιμνών, αποψίλωση δασικών εκτάσεων, κ.λ.π.) και οι εν δυνάμει κίνδυνοι εξαιτίας του αναπτυσσόμενου ορεινού τουρισμού.

Η νομική βάση για την άσκηση χωροταξικού σχεδιασμού, στην Ελλάδα, δημιουργήθηκε με το Σύνταγμα του 1975. Μέχρι τότε η χωροταξία ήταν ανύπαρκτη, αλλά και έκτοτε δεν έχει ασκηθεί συστηματικά και ολοκληρωμένα. Στις περιπτώσεις όπου υπάρχει κρατική παρέμβαση στο σχεδιασμό του χώρου αυτή γίνεται κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, με κριτήρια οικονομικά (οικονομικός προγραμματισμός και περιφερειακή ανάπτυξη).

Οι ορεινές περιοχές εμφανίζουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, κοινωνικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά και πολιτισμικά, τα οποία θα έπρεπε να λαμβάνονται υπόψη σε οποιαδήποτε διαδικασία σύστασης χωροταξικού σχεδίου. Σκοπός εξάλλου του χωροταξικού σχεδιασμού οφείλει να είναι η ισόρροπη ανάπτυξη κέντρου και περιφέρειας, κάτι το οποίο δεν μπορεί να εξασφαλίσει η μονοδιάστατη οικονομική προσέγγιση.

Απόρροια της έλλειψης χωροταξικού σχεδιασμού και ειδικότερα ολοκληρωμένου χωροταξικού σχεδίου για τις ορεινές περιοχές της Ελλάδας, είναι η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη, σε βάρος συνήθως, του φυσικού περιβάλλοντος.

Η απουσία θεσμοθετημένων χρήσεων γης (αναγκαία ακόμη και στις πιο απρόσιτες ορεινές περιοχές) συμβάλει ουσιαστικά στην αυθαίρετη και ατιμώρητη καταπάτησή τους. Οι εμπρησμοί που οδηγούν στην εξαφάνιση εκατομμυρίων εκτάσεων δασικής γης, αποτελούν απτή απόδειξη. Στον ορεινό όγκο του Γράμμου (νομός Ιωαννίνων και νομός Καστοριάς) κάηκε ένας από τους πολυτιμότερους ελληνικούς δρυμούς με εξαιρετικά σπάνια είδη πανίδας και χλωρίδας. Δεν είναι τυχαίο ότι υπάρχουν σχέδια για μελλοντική «ανάπτυξη» τουριστικών δραστηριοτήτων (χιονοδρομικός τουρισμός) σε τμήμα των καμένων εκτάσεων. Η απουσία νομικού πλαισίου προστασίας της περιοχής και αυστηρής χωροθέτησης χρήσεων, προφανώς λειτουργεί καταλυτικά στην καταστροφή του φυσικού πλούτου. Πολλές δασικές περιοχές της Ηπείρου και ειδικά του νομού Ιωαννίνων και Άρτας έχουν καεί τα τελευταία χρόνια. Τα σχέδια για την ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων και η ανάγκη για δημιουργία βοσκοτόπων, μοιάζουν να αποτελούν βασικές αιτίες αρκετών πυρκαγιών.

Οι κάτοικοι των ορεινών περιοχών, στην πλειοψηφία τους ηλικιωμένοι και οικονομικά αδύναμοι, στερούνται περισσότερο από κάθε άλλο, την απώλεια του φυσικού περιβάλλοντος. Οι ορεινοί πολιτισμοί είναι δεμένοι με τη φύση – με τη γη και τα δάση. Είναι πολιτισμοί του ξύλου, των αμπελιών, της κτηνοτροφίας και της πέτρας. Αφανισμός δασικών και οικιστικών εκτάσεων σημαίνει αφανισμό των καλλιεργειών, των φυσικών πηγών, των παραδοσιακών σπιτιών. Σημαίνει το σταδιακό χαμό των ορεινών πολιτισμών. Όταν και οι ελάχιστοι ηλικιωμένοι κάτοικοι αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τα καμένα ορεινά χωριά τους, τι μένει;

Κι αν διαλέξουν να μείνουν θα γίνουν υπάλληλοι, προκειμένου να επιβιώσουν, των μελλοντικών ξενοδοχο-ιδιοκτητών και μαγαλο-επιχειρηματιών, οι οποίοι θα σπεύσουν να εκμεταλλευτούν κάθε σπιθαμή καμένης γης – στο όνομα πάντα της «ανάπτυξης». Μιας ανάπτυξης στημένης σε ένα πλαστό σκηνικό που σε τίποτα δε θα θυμίζει τους πολιτισμούς που κάποτε γεννήθηκαν στον τόπο εκείνο.

Η ορεινή Ηλεία και Εύβοια αποτελούν τα πιο πρόσφατα παραδείγματα μιας τέτοιας ανάπτυξης.

Η σταδιακή ερήμωση των ορεινών περιοχών της Ελλάδας παρατηρείται τη δεκαετία του ’60 και ’70 κυρίως, οπότε οι δεδομένες κοινωνικές συνθήκες ωθούν τους ορεσίβιους να αναζητήσουν εργασία σε μικρές ή μεγαλύτερες πόλεις. Στα χωριά μένουν συνήθως οι ηλικιωμένοι, οι οποίοι δύσκολα εγκαταλείπουν τον τρόπο ζωής τους και τον τόπο τους. Το αποτέλεσμα είναι, σήμερα, στην πλειοψηφία τους τα ορεινά χωριά να είναι σχεδόν έρημα – λιγότερο η περισσότερο, με ελάχιστες μόνο εξαιρέσεις.

Η εγκατάλειψη των ορεινών περιοχών σημαίνει την εγκατάλειψη του ορεινού πολιτισμού, με ότι αυτό συνεπάγεται. Εγκατάλειψη των παραδοσιακών τρόπων καλλιέργειας της γης, του παραδοσιακού τρόπου ζωής (έθιμα, ασχολίες, τέχνες, κ.λ.π.) και κατ’ επέκταση των όσων έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος στη μακρόχρονη διαβίωσή του στην ορεινή φύση. Ο σύγχρονος άνθρωπος επιστρέφει στον ορεινό χώρο, κυρίως ως τουρίστας (εποχιακή κατοίκηση). Λίγες περιοχές του Νομού Ιωαννίνων συγκρατούν μόνιμο πληθυσμό και συνήθως γειτνιάζουν με κάποια μικρή ή μεγάλη πόλη. Το Μέτσοβο και η Κόνιτσα αποτελούν δύο τέτοια παραδείγματα, ενώ τα Ζαγοροχώρια έχουν μετατραπεί σε ένα δημοφιλή τουριστικό προορισμό. Η πλειοψηφία των πιο απομονωμένων χωριών του νομού ξαναζωντανεύει για μικρό χρονικό διάστημα, κάθε χρόνο (πανηγύρια, γιορτές).

Σε έκταση, ο Νομός Πρέβεζας είναι ο μικρότερος Νομός της Περιφέρειας, αλλά έχει τη μεγαλύτερη πυκνότητα. Σύμφωνα με την απογραφή της Ε.Σ.Υ.Ε. του 2001 ο πληθυσμός έφτασε 59.356 άτομα. Από αυτούς το 48,6% του συνολικού πληθυσμού αποτελούσε αστικό πληθυσμό και το υπόλοιπο 51,4% αγροτικό. Παρατηρείται, δηλαδή, μια ισορροπία μεταξύ του αστικού και αγροτικού πληθυσμού με τον αγροτικό ελαφρώς να υπερέχει. Ο πρωτογενής τομέας τείνει να συρρικνωθεί σε αντίθεση με τον τριτογενή που ουσιαστικά έχει διπλασιάσει την ποσοστιαία αναλογία του σε μια εικοσαετία. Το επίπεδο εκπαίδευσης των κατοίκων του Νομού χαρακτηρίζεται πολύ χαμηλό. Ποσοστό 23,6% είναι αναλφάβητοι, ενώ ποσοστό 44,8% έχουν μόνο απολυτήριο Δημοτικού, ενώ εξίσου χαμηλό είναι το ποσοστό του πληθυσμού που είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και κάτοχοι μεταπτυχιακού (5,7% και 0,1% αντίστοιχα).

Αξιοσημείωτη είναι η τουριστική ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών του νομού σε βάρος- πολλές φορές- της ισόρροπης ανάπτυξης των ορεινών περιοχών. Χαρακτηριστικό επίσης είναι το γεγονός ότι εκτός από την Πρέβεζα υπάρχουν και άλλα κέντρα με αστικές λειτουργίες, όπως η Φιλιππιάδα, το Καναλάκι, η Πάργα και το Θεσπρωτικό- γεγονός το οποίο από μόνο του αποτελεί μια ειδοποιό διαφορά του νομού Πρέβεζας από τους υπόλοιπους νομούς της Ηπείρου.

Η πλειοψηφία των ορεινών χωριών χαρακτηρίζεται από έντονη έλλειψη νέων γυναικών. Συγκεκριμένα, όσο πιο ορεινή και απομακρυσμένη είναι μια περιοχή τόσο μεγαλύτερο είναι το πρόβλημα. Πολλές γυναίκες, ιδιαίτερα οι νέες και οι μορφωμένες, εγκαταλείπουν τα χωριά τους σε αναζήτηση καλύτερης τύχης στα αστικά κέντρα της χώρας μας, ενώ αυτές που παραμένουν, για οικογενειακούς κυρίως λόγους, ουσιαστικά αποκλείονται από την αγορά εργασίας.

Μια από τις δυσμενείς συνέπειες της φυγής των νέων γυναικών είναι η ανατροπή της αριθμητικής ισορροπίας μεταξύ ανδρών και γυναικών (ιδιαίτερα σε ορεινά απομονωμένα χωριά) με επακόλουθη τη δυσκολία που αντιμετωπίζει ο αρσενικός πληθυσμός να βρει ταίρι. Το ότι οι γυναίκες φεύγουν από τα ορεινά χωριά αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που θα κρίνει αν θα κρατηθούν ή όχι ζωντανά τα ορεινά χωριά της Ελλάδας. Βέβαια η λύση δεν είναι να πείσουμε τις γυναίκες να δεχθούν να ζήσουν την δύσκολη ζωή της υπαίθρου αλλά να αλλάξουν, προς το καλύτερο, οι συνθήκες ζωής στην ορεινή Ελλάδα και να γίνουν αν όχι ελκυστικές τουλάχιστον ανεκτές, τόσο για τις γυναίκες, όσο και για τους άνδρες. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι γυναίκες της υπαίθρου αποτελούν ένα ισχυρό παράγοντα κοινωνικής συνοχής και ένα σημαντικό αλλά αναξιοποίητο δυναμικό και ότι αν τους δοθεί η ευκαιρία μπορούν να συμβάλουν με την εργασία τους πολύ θετικά στο ξαναζωντάνεμα των ορεινών χωριών, στην βελτίωση της οικονομικής θέσης των αγροτικών πληθυσμών και στην αναστροφή της τάσης εγκατάλειψης των ορεινών περιοχών.

Ένας παράγοντας αρκετά σημαντικός για τον οποίο παρατηρείται μετακίνηση του πληθυσμού από τις ορεινές περιοχές στα αστικά κέντρα, τις περισσότερες φορές όταν συντρέχει συγκεκριμένος και μακροχρόνιος λόγος υγείας, είναι η ελλιπής, προβληματική ή ακόμα και η απουσία της υγειονομικής περίθαλψης στις ορεινές περιοχές.

Χρόνια τώρα γίνονται εκκλήσεις από τους πολίτες και τις αρχές της περιφέρειας Ηπείρου προς το αρμόδιο υπουργείο για την βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών, εργαστηριακών εξοπλισμών και κτιριακών υποδομών υγείας. Πρόσφατα μάλιστα, 04.01.08 έγινε έκκληση προς τον Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής πρόνοιας καθώς:

α) Καθυστερεί απαράδεκτα η κάλυψη των θέσεων αγροτικών ιατρών στο σύνολο των περιφερειακών ιατρείων. Στην καλύτερη περίπτωση ο χρόνος αυτός διαρκεί τρεις μήνες και φτάνει έως και εννέα ολόκληρους μήνες. Οι κάτοικοι των ορεινών περιοχών στερούνται ως εκ τούτου πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που οι αγροτικοί ιατροί υπηρετούν μια σειρά ορεινών χωριών με αποτέλεσμα κάνουν να επισκεφθούν τα ορεινά χωριά του νομού ολόκληρους μήνες. Οι αρνητικές επιπτώσεις στο σύνολο των μονίμων κατοίκων των περιοχών αυτών, ηλικιωμένων ή μη, είναι ήδη ορατές.

- Ο αγροτικός γιατρός του Περιφερειακού Ιατρείου στο Γοργόμυλο του Δήμου Ανωγείου Νομού Πρεβέζης, υπηρετούσε μέχρι πρόσφατα μια σειρά ορεινών χωριών, δυο χιλιάδων περίπου κάτοικων, ηλικιωμένων στην πλειοψηφία τους. Τώρα η θέση του αγροτικού ιατρού έχει μείνει κενή με αποτέλεσμα οι κάτοικοι να υποβάλλονται σε έξοδα και ταλαιπωρία, προκειμένου, ακόμη και για μια συνταγολόγηση, να κατεβαίνουν στη Φιλιππιάδα.

- Στο Περιφερειακό Ιατρείο Καναλίου, το μόνιμο νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό είναι επί δύο χρόνια μία νοσοκόμα και οι ανάγκες καλύπτονται μερικώς από γιατρούς που έρχονται δυο φορές την εβδομάδα από το Κέντρο Υγείας Καναλακίου του δήμου Φαναρίου, ενώ και οι κτιριακοί χώροί υγειονομικώς αντενδείκνυνται, παρόλο που το περιφερειακό ιατρείο είναι σχετικά καινούργιο (2ετής λειτουργία).

- Το Πολυδύναμο Περιφερειακό Ιατρείο του Δήμου Λούρου αδυνατεί με το υπάρχον προσωπικό - ένας αγροτικός γιατρός για 10 Δημοτικά Διαμερίσματα - να καλύψει τις ανάγκες των κατοίκων του Δήμου και της ευρύτερης περιοχής που το επισκέπτονται καθημερινά. (Παπαχρήστος, 2008).

β) Τα Κέντρα Υγείας αγροτικού τύπου, στο χώρο ευθύνης των οποίων ανήκουν τα περιφερειακά ιατρεία, λόγω έλλειψης ιατρικού προσωπικού αντιμετωπίζουν έντονα λειτουργικά προβλήματα, με κυριότερο την κάλυψη των εφημεριών. Οι επιπτώσεις στην ποιότητα παροχής πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας στις απομακρυσμένες περιοχές της Ηπείρου είναι αυτονόητες. Για παράδειγμα, προβλήματα αποδυνάμωσης σε ανθρώπινο δυναμικό αντιμετωπίζει το Κέντρο Υγείας Θεσπρωτικού - το οποίο αποτελούσε μέχρι πρόσφατα πρότυπο κέντρου υγείας - και τώρα υπολειτουργεί εξαιτίας των αποσπάσεων του ιατρικού και νοσηλευτικού του προσωπικού για ολική ή παράλληλη προσφορά υπηρεσιών σε άλλα κέντρα υγείας. Ενώ και οι υποδομές και ο εξοπλισμός του δεν έχουν ανανεωθεί ή υποστεί κάποια παρέμβαση από το 1985.

Σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρείται το φαινόμενο δήμοι ενός νομού να εξυπηρετούνται από κέντρα υγείας γειτονικού νομού, όπως στην περίπτωση του Κέντρου Υγείας Φιλιππιάδας που εξυπηρετεί εκτός από τα 9 χωριά του δήμου και τα κοντινά χωριά του δήμου Φιλοθέης και Ξηροβουνίου του νομού Άρτας (20 περίπου), ενώ από τις 9 οργανικές θέσεις που προβλέπεται να έχει, καλυμμένες είναι μόνο οι 3.

Αντίστοιχα προβλήματα παρατηρούνται και στο Γενικό νοσοκομείο της Πρέβεζας όπου παρουσιάζει τεράστιες ελλείψεις σε εξειδικευμένο ιατρικό- σε κρίσιμες ειδικότητες- και νοσηλευτικό προσωπικό. Ενώ, γιατροί και νοσηλευτές στην παθολογική, καρδιολογική και χειρουργική κλινική, λόγω έλλειψης προσωπικού, υποχρεώνονται σε πληθώρα υπερωριών, άνω των 48 που προβλέπεται από το νόμο, με αποτέλεσμα την κόπωση των γιατρών και την πιθανότητα σοβαρού ιατρικού λάθους.

Παρόμοιας φύσης προβλήματα εντοπίζονται και στην οργάνωση των υπηρεσιών υγείας στην Πάργα, όπου αξίζει να σημειωθεί ότι ο πληθυσμός δεκαπλασιάζεται τη θερινή περίοδο. Οι κτιριακές εγκαταστάσεις δεν επαρκούν για την υποδοχή των ασθενών, δεν υπάρχουν κατάλληλοι χώροι για τους εφημερεύοντες γιατρούς και το νοσηλευτικό προσωπικό, υπάρχει έλλειψη σε οδηγούς ασθενοφόρων, με συνέπεια να μην μπορούν να ανταποκριθούν σε έκτακτα περιστατικά, ενώ ελλείψεις εμφανίζονται και σε νοσηλευτικό προσωπικό και προσωπικό καθαριότητας. (Παπαχρήστος, 2008).

Το θέμα στο οποίο θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση και αφορά στην υγεία είναι η διαθεσιμότητα ασθενοφόρων του ΕΚΑΒ στις ορεινές περιοχές. Η έγκαιρη αντιμετώπιση επειγόντων περιστατικών και η ασφάλεια για τη ζωή άλλα και – αν θέλουμε να προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα - οι υπηρεσίες προληπτικής ιατρικής, όπως για παράδειγμα η εξασφάλιση πλήρως εξοπλισμένων κινητών μονάδων που θα μπορούν να επισκέπτονται απομακρυσμένα ορεινά χωριά και θα προσφέρουν υπηρεσίες, είναι πολύ σημαντικοί παράγοντές για τη συγκράτηση του πληθυσμού στις ορεινές περιοχές όχι μόνο της Ηπείρου, αλλά και γενικότερα.

Από την άλλη ένα - λεπτό- ζήτημα στο οποίο πρέπει να δοθεί λύση και παρατηρείται κυρίως στις απομακρυσμένες περιοχές είναι η διαφορά στο επίπεδο της εκπαίδευσης των – ειδικευόμενων- γιατρών δεδομένου ότι άλλη είναι η εμπειρία, οι ευκαιρίες και η γνώση που αποκτάται σε ένα Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο και διαφορετική σε ένα νοσοκομείο του κέντρου ή μιας μικρής επαρχιακής πόλης. Απαιτείται άρα αναδιοργάνωση του συστήματος και μηχανισμοί και πολιτικές τέτοιες που να εξασφαλίζουν ότι το επίπεδο εκπαίδευσης των γιατρών είναι ίδιο και ανεξάρτητο από το φορέα ο οποίος το παρέχει.

Επίσης, η επένδυση σε νέες τεχνολογίες (π.χ τηλεϊατρική) θα βοηθήσουν στον σταδιακό περιορισμό των προβλημάτων σε θέματα υγείας των κατοίκων των ορεινών περιοχών της Ηπείρου. Θετικό παράδειγμα προς αυτήν την κατεύθυνση αποτελεί το δίκτυο EPIRUS–NET, το οποίο λειτουργεί από το 2000. Είναι ένα δίκτυο Τηλε-ιατρικής και Τηλε-εργασίας, το οποίο ανήκει στην Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ηπείρου και αναπτύσσεται σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Βασικός κορμός του δικτύου είναι τα Ιωάννινα, η Άρτα, η Πρέβεζα και οι Φιλιάτες (Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο (Γ.Ν.) Ιωαννίνων, Γ.Ν.«Χατζηκώστα», Γ.Ν. Πρέβεζας, ΓΝ Άρτας, ΚΥ Μετσόβου) με προοπτική επέκτασης σε όλη την Ήπειρο, τη Λευκάδα και την Αιτωλοακαρνανία.

Σε όλα τα προγράμματα που έχουν κατά καιρούς εφαρμοστεί και εφαρμόζονται στην Ήπειρο (EQUAL, LEADER+, Ο.Π.Α.Α.Χ., INTERREG) τονίζεται ως τελικός στόχος και προϋπόθεση εξασφάλισης ικανοποιητικού επιπέδου ζωής, η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής/περιφέρειας. Ιδιαίτερα δε για το Νομό Πρέβεζας βαρύτητα δίνεται στην τουριστική ανάπτυξη (μαζικός τουρισμός) της παράκτιας ζώνης με αποτέλεσμα αφενός μεν να παρουσιάζονται σημάδια κορεσμού και η εξάρτηση όλων των δραστηριοτήτων από τον τουρισμό να καθιστά την τοπική οικονομία περισσότερο ευάλωτη, αφετέρου δε να εντείνεται η ανισορροπία μεταξύ αναπτυξιακών δυνατοτήτων ορεινών/ημιορεινών και πεδινών περιοχών του νομού.

Στο όνομα προγραμμάτων «Ολοκληρωμένης, Αειφόρου Ανάπτυξης της ορεινής- μειονεκτικής Ηπείρου» δίνεται έμφαση σε θέματα άρσης της απομόνωσης της περιοχής, καταπολέμησης της ανεργίας, συγκράτησης του ντόπιου ενεργού πληθυσμού στην ύπαιθρο, διατήρησης και προστασίας των φυσικών και πολιτισμικών διαθεσίμων, ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας των γυναικών και των νέων, κ.α. Δίνεται έμφαση με άλλα λόγια σε ζητήματα-προβλήματα της περιφέρειας Ηπείρου τα οποία είναι και υπαρκτά και κρίσιμα. Το πρόβλημα ξεκινάει από τη στιγμή που μόνος και κύριος προσανατολισμός των προγραμμάτων αυτών είναι η οικονομική ανάπτυξη και η εισοδηματική ενίσχυση των περιφερειών, γεγονός που δημιουργεί εξαρτήσεις. Η μονομέρεια αυτή αποτελεί πρόβλημα διότι, «η ανάπτυξη, είτε θα είναι ολοκληρωμένη, δηλαδή ταυτόχρονα οικονομική, κοινωνική, τεχνική/τεχνολογική, πολιτική και πολιτισμική, σε διαλεκτική αρμονία και με σεβασμό στο συγκεκριμένο φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον, του οποίου μέρος είναι ο άνθρωπος, ή δεν θα υπάρχει καθόλου (Ρόκος 1963, 1964, 1967, 1970, 1972, 1975, 1977, 1980, 1986, 1988,1993, 1994, 1995, 1998). Θεωρείται, για παράδειγμα, μειονέκτημα ο προσανατολισμός με βάση τα έργα μικρής κλίμακας τα οποία αξιοποιώντας όλη την τρέχουσα τεχνογνωσία και τεχνολογία μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες, να σεβαστούν το τοπικό φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον και να ελαχιστοποιήσουν τα προβλήματα μιας ορεινής περιοχής με γνώμονα την αρχή «Think globally, act locally” (Σκέψου παγκόσμια, δράσε στον τόπο σου) και με μια εκ των κάτω αντίληψη. Αντίληψη, η οποία συνυπολογίζει τις πραγματικές ανάγκες του τόπου, τις πραγματικές δυσκολίες στην επιβίωση, τις δυνατότητες και τους αντικειμενικούς περιορισμούς του ορεινού τοπίου, και όχι τις επίπλαστες ανάγκες που προσπαθούν να δημιουργήσουν με βάση τη φυσική και κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα άλλων περιοχών ή με βάση τα ενιαία σχέδια και προγράμματα π.χ. αγροτικής ανάπτυξης σε εθνικό ή υπερεθνικό (Ευρωπαϊκή Ένωση) επίπεδο (Ρόκος, 2001). Απαιτείται μια νοοτροπία στα αναπτυξιακά προγράμματα που να «αφουγκράζεται» τα προβλήματα και να ενσωματώνει τις ιδέες, τις απόψεις, τις βλέψεις των ίδιων των κατοίκων των ορεινών περιοχών για τον τόπο τους. Η ανάγκη όμως αυτής της πολυσήμαντης διαλεκτικής αρμονίας, συμμετρίας και ισορροπίας στη διαδικασία ολοκλήρωσης του «οικονομικού» με το «κοινωνικό», το «πολιτικό» και το «πολιτισμικό», με την κατάλληλη και σε αρμονία με τη φύση, τις παραδόσεις αλλά και τις προόδους της επιστήμης και τεχνικής, τεχνολογία σε κάθε σχέδιο και πρόγραμμα ανάπτυξης, δεν είναι δυστυχώς ακόμη ευρέως κατανοητή και παραδεκτή σήμερα (Ρόκος, 2004).

Πολλοί από τους ορεινούς υδροφόρους ορίζοντες τροφοδοτούνται από το υψηλό ποσοστό βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων με αποτέλεσμα να αποτελούν υψηλής αξίας υπόγειους ταμιευτήρες ενώ πολλές φορές παρέχουν τη δυνατότητα μεταφοράς νερού με βαρύτητα, λόγω υψομέτρου, προς τις χαμηλότερες περιοχές υψηλής ζήτησης νερού και συχνά βρίσκονται σε περιοχές κατάλληλες για κατασκευή μικρών υδροηλεκτρικών έργων.

Ενώ στον Άραχθο υπάρχουν ήδη τα δύο φράγματα του Πουρναρίου (Ι και ΙΙ) ενώ προβλεπόταν η κατασκευή ενός ακόμη υδροηλεκτρικού φράγματος στον ποταμό Άραχθο στη θέση Άγιος Νικόλαος Δαφνωτής, το οποίο δεν πρόκειται τελικά να κατασκευαστεί, καθώς το Συμβούλιο της Επικρατείας έκανε δεκτή την αίτηση ακύρωσης των φορέων των Τζουμέρκων. (http://www.epirotikosagon.gr/service.asp?ArticleId=2226).

Οι πιθανές επιπτώσεις αλλά και οι αντιδράσεις που προκύπτουν από την κατασκευή ενός φράγματος είναι εδώ και δεκαετίες θέμα συζήτησης των εμπλεκόμενων, κάθε φορά, φορέων, των αρμόδιων υπηρεσιών, των περιβαλλοντολόγων, των περιβαλλοντικών οργανώσεων κλπ. και εντάσσονται- εν μέρει- στο πλαίσιο του συνδρόμου NIMBY (Not In My Back Yard). Υπάρχουν πολέμιοι και υποστηρικτές του θέματος με εκατέρωθεν επιχειρήματα. Το ζητούμενο σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να είναι: η κατασκευή ή μη του φράγματος να μην θεωρείται αποτέλεσμα τοπικιστικών ή ωφελιμιστικών κριτηρίων αλλά επιστημονικής, εμπεριστατωμένης, αξιοκρατικής, αντικειμενικής μελέτης της κατάστασης και συνυπολογισμού όλων των παραμέτρων μιας τέτοιας μορφής ανάπτυξης- περιβαλλοντικών, κοινωνικών, οικονομικών, τεχνολογικών, πολιτικών, πολιτιστικών- με τρόπο που να σέβεται τον άνθρωπο και το φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο αυτός εντάσσεται ειρηνικά και δημιουργικά, ως οργανικό και αναπόσπαστο μέρος του και όχι ως κυρίαρχος, ιδιοκτήτης ή εκμεταλλευτής του. (Ρόκος, 2004).

Σημαντικό πρόβλημα αποτελεί η ύπαρξη παράνομων Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων (ΧΑΔΑ). Το πρόβλημα είναι υπαρκτό όχι μόνο στην περιφέρεια Ηπείρου αλλά σε ολόκληρη την Ελλάδα και βάσει νομοθεσίας- κοινοτικής και εθνικής- θα πρέπει η χώρα μέχρι το τέλος του 2008 να κλείσει όλους τους ΧΑΔΑ και να κατασκευάσει 56 νέους οργανωμένους Χώρους Υγειονομικής Ταφής. Η κατάσταση είναι απογοητευτική, καθώς σύμφωνα με στοιχεία (Μάιος 2005) της αρμόδιας Επιτροπής του ΥΠΕΧΩΔΕ που είχε ως αποστολή να καταγράψει και να κατατάξει σε κατηγορίες τους ΧΑΔΑ, ο συνολικός αριθμός ανέρχεται σε 2626 από τους οποίους οι 1426 είναι ενεργοί. Άλλες πηγές αναφέρουν πως στην πραγματικότητα, υπάρχουν διάσπαρτες στην επικράτεια 3.066 ανεξέλεγκτες χωματερές, συνολικής έκτασης πάνω από 40.000 στρέμματα. Πολλές από αυτές εμφανίζονται στους επίσημους υπολογισμούς ως ανενεργές, αλλά δεν είναι, καθώς «χρησιμοποιούνται» για ρήψη μπάζων, πετρελαιοειδών και άλλων αποβλήτων. Για τις ανεξέλεγκτες χωματερές που θα παραμείνουν ανοιχτές από 01-01-2009, η χώρα θα πρέπει να πληρώνει 34.000 ευρώ (για την κάθε μία) ημερησίως στην Ε.Ε. (Χατζηιωαννιδου Ε., 2008). Στην Ήπειρο λειτουργούσαν 265 ΧΑΔΑ. Ύστερα από τις πρωτοβουλίες της Περιφέρειας και σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση 101 χωματερές έχουν ήδη αποκατασταθεί, 139 είναι σε φάση αποκατάστασης και 25 θα παραμείνουν σε λειτουργία μέχρι την ολοκλήρωση των ΧΥΤΑ. (www.epirus.gov.gr/news/dt/2008/dt1205.doc).

Πολλές φορές οι ΧΑΔΑ βρίσκονται πολύ κοντά σε ρέματα και δάση με κίνδυνο ρύπανσης του εδάφους, των επιφανειακών αλλά και των υπόγειων υδάτων ενώ υπάρχει σοβαρός κίνδυνος και για την υγειά των κατοίκων που ζουν σε οικισμούς κοντά στα σημεία απόρριψης. Επιπλέον οι χώροι αυτοί αποτελούν πόλο έλξης της άγριας πανίδας που προσαρμόζεται τελικά σε κατώτερης ποιότητας και ανθρωπογενούς προέλευσης τροφή. Συγκεκριμένα για την Ήπειρο 12% των ΧΑΔΑ βρίσκονται σε απόσταση ≤100 μ από ρέμα μόνιμης ροής και 39% σε απόσταση≤100 μ από δάσος. (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2005).

Στο Νομό Πρέβεζας οι ΧΑΔΑ είναι 41: Δήμοι Ανωγείου (μία), Ζαλόγγου (οκτώ), Θεσπρωτικού (οκτώ), Κοιν. Κρανέας (μία), Λούρου (δύο), Πάργας (έξι), Πρέβεζας (τέσσερις), Φαναρίου (πέντε), Φιλιππιάδας (έξι). (Χατζηιωαννίδου, 2007).

Συγκεκριμένα, τον Ιούνιο του 2008 ξεκίνησε, μετά από μεγάλη καθυστέρηση, η (6 μηνη) δοκιμαστική λειτουργία του ΧΥΤΑ Βλαχερνών, ο οποίος είναι ο πρώτος που λειτουργεί στην Ήπειρο και θα εξυπηρετήσει Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης από τους Νομούς Άρτας και Πρέβεζας. Πρόκειται για ένα έργο που ξεκίνησε το 1992 και ολοκληρώνεται μετά από 16 χρόνια, αφού πέρασε από πολλές φάσεις και δοκιμασίες. (http://www.arta-news.gr/v2/index.php?option=com_content&task=view&id=1879&Itemid=57). Ο ΧΥΤΑ θα εξυπηρετεί 100.000 πολίτες περίπου και θα δέχεται 35.000 τόνους σκουπιδιών ετησίως Συγκεκριμένα το έργο εξυπηρετεί όλους τους Δήμους του Νομού Άρτας καθώς επίσης και τους Δήμους Φιλιππιάδας, θεσπρωτικού, Ανωγείου και την Κοινότητα Κρανιάς από το Νομό Πρέβεζας. Έχει διάρκεια ζωής 20 χρόνια και με προοπτική κατασκευής μονάδας προεπεξεργασίας των απορριμμάτων που θα αυξήσει το χρόνο απόθεσης απορριμμάτων.

Η λειτουργία του ΧΥΤΑ Βλαχερνών όμως ξεκίνησε, χωρίς να έχουν λυθεί σημαντικά προβλήματα που σχετίζονται με: τη διάθεση της λυματολάσπης του βιολογικού της Άρτας (τριτοβάθμια επεξεργασία) ο οποίος δέχεται λύματα από ολόκληρο το νομό, τη διαχείριση των ογκωδών απορριμμάτων και των λευκών συσκευών, την έλλειψη χωροθέτησης Σταθμού Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων, το κόστος μεταφοράς των απορριμμάτων στο ΧΥΤΑ (30 με 35 ευρώ ο τόνος) το οποίο δεν προβλέφθηκε να καλυφθεί από τον προϋπολογισμό του δήμου, την έλλειψη απορριμματοφόρων.

Προβλήματα και κοινωνικές αντιδράσεις, τόσο ως προς την εγκατάσταση όσο και ως προς τη λειτουργία, δημιουργήθηκαν και με το διανομαρχιακό ΧΥΤΑ της Παραμυθιάς, ο οποίος θα εξυπηρετήσει τμήμα του Νομού Θεσπρωτίας και του Νομού Πρέβεζας. (περισσότερα αναλύονται στον διαδικτυακό τόπο: http://www.oikologio.gr/content/view/513/111/).

Σήμερα στη χώρα λειτουργούν 45 Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων, που καλύπτουν το 60% των αναγκών εξυπηρετώντας 318 δήμους, ενώ σε φάση υλοποίησης βρίσκονται 56 νέοι ΧΥΤΑ (18 εκ των οποίων είναι επεκτάσεις) που θα καλύψουν τις ανάγκες 670 δήμων. Κοινή διαπίστωση είναι πως τα περισσότερα έργα κατασκευής ΧΥΤΑ σε αυτή τη φάση έχουν μεγάλα προβλήματα υλοποίησης, όχι για λόγους οικονομικούς, αλλά καθαρά κοινωνικούς, καθώς οι αντιδράσεις πολιτών είναι μεγάλες. Πρόκειται για τις συνήθεις αντιδράσεις των πολιτών -σύνδρομο Not In My Back Yard: NIMBY- όχι μόνο σε θέματα χωροθέτησης ΧΥΤΑ αλλά και σε οποιοδήποτε άλλο τεχνικό έργο, με πιθανές συνέπειες στο περιβάλλον π.χ. οδικοί άξονες, φράγματα κλπ. Έτσι τίθεται το ερώτημα κατά πόσο απαιτείται μεγαλύτερη αποφασιστικότητα από την πλευρά των υπευθύνων για τη χωροθέτηση των νέων ΧΥΤΑ ή απαιτείται και η συνειδητοποίηση της τοπικής κοινωνίας ότι εκτός από δικαιώματα έχει και κάποιες υποχρεώσεις.

Κρίνεται λοιπόν για άλλη μια φορά απαραίτητη η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας- αλλά και των στελεχών της τοπικής αυτοδιοίκησης- με ορθή και εμπεριστατωμένη και όχι αποσπασματική και αντιεπιστημονική ενημέρωση και γνώση. Βεβαίως, υπάρχουν και θετικά παραδείγματα περιοχών στις οποίες έγινε η χωροθέτηση του ΧΥΤΑ και η υλοποίηση του έργου ήταν άμεση και χωρίς προβλήματα, όπως στην περίπτωση του ΧΥΤΑ της Βόρειας Διαχειριστικής Ενότητας Ευβοίας (εξυπηρετεί 7 δήμους) όπου μέσα σε ένα χρόνο (2006-2007) ολοκληρώθηκε το έργο. Το «κλειδί» στην περίπτωση αυτή ήταν η διαρκής και ενδελεχής ενημέρωση των πολιτών σε όλα τα στάδια της διαδικασίας.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η συμμετοχή και συμβολή του κοινού για τα θέματα των επιπτώσεων στο περιβάλλον από έργα πριν την υλοποίησή τους, συνιστά μια δημοκρατική αλλά και σημαντική προληπτική διαδικασία προς την κατεύθυνση της συν-ευθύνης διαχείρισης του περιβάλλοντος. (Έκθεση Περιβάλλον 2000-2006). Εξάλλου μόνο όταν κάποιος συμμετέχει ενεργά σε κάτι και μετέχει στις αποφάσεις για την υλοποίησή του μπορεί και να το βελτιώσει και να είναι συνεπής στην υποχρέωση εφαρμογής του.

Τα επιφανειακά νερά στην περιοχή της Πίνδου, αλλά και ολόκληρης της Ηπείρου, εκτός από τις παράκτιες περιοχές, θεωρούνται από τα καθαρότερα στην Ευρώπη. (Γεωργιοπούλου,2007). Παρόλα αυτά, μετρήσεις που έχουν γίνει τον τελευταίο καιρό δείχνουν ότι η καλή, μέχρι πρότινος, ποιότητα των νερών της Ηπείρου κινδυνεύει να αλλοιωθεί εξαιτίας της ρύπανσης από ανθρωπογενείς πηγές. Συγκεκριμένα, από μετρήσεις φυσικοχημικών υδατικών παραμέτρων που έχουν γίνει κατά καιρούς από πανεπιστημιακά ιδρύματα (ΑΠΘ, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων), έχουν προκύψει υψηλές τιμές, πολλές φορές και πάνω από τα επιτρεπόμενα από την Ε.Ε. όρια. Στον ποταμό Λούρο έχουν ανιχνευθεί υψηλές τιμές - 5 φορές υψηλότερες από το ανώτατο Ευρωπαϊκό όριο τιμών - COD (Chemical Oxygen Demand: δείκτης για την οξείδωση που έχουν υποστεί τα στοιχεία που υπάρχουν στο νερό) και αμμωνίου, πιθανώς εξαιτίας των σφαγείων και χοιροστασίων της περιοχής αλλά και των αστικών λυμάτων (Χαραλαμπάκης, 2005). Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί το γεγονός ότι ο Λούρος αποτελεί την πηγή πόσιμου νερού για χωριά της περιοχής! Στις συγκεκριμένες μετρήσεις παρατηρήθηκαν επίσης υπερβάσεις των ανώτατων επιτρεπτών ορίων της E.E. στις συγκεντρώσεις των φωσφορικών στο Λούρο, προφανώς εξαιτίας της χρήσης λιπασμάτων στα χωράφια. Ιδιαίτερα στις εκβολές του Λούρου συχνά εμφανίζονται νεκρά ψάρια, γεγονός που αποδίδεται στην αλόγιστη ή/και μη ορθή χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων και λιπασμάτων στις γεωργικές καλλιέργειες αλλά και στα απόβλητα γεωργικών βιομηχανιών.

Η εκτροφή χοίρων (στην περιοχή του ποταμού Λούρου λειτουργούν 75 χοιροτροφικές μονάδες), και οι γεωργοκτηνοτροφικές επιχειρήσεις και ιδιαίτερα τα σφαγεία, που φέρουν υψηλό ρυπαντικό φορτίο, αποτελούν τη σημαντικότερη πηγή ρύπανσης της λεκάνης του ποταμού Λούρου.

Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι πολλές από τις μονάδες μεταποίησης που εντοπίζονται στον άξονα Άρτας–Φιλιππιάδας (στα όρια με το Νομό Πρέβεζας) είναι υπεύθυνες για την επιβάρυνση της ποιότητας των υδάτων του Αμβρακικού κόλπου.

Επίσης η κοίτη του ποταμού Λούρου έχει υποστεί αλλοιώσεις από στραγγίσεις, αμμοληψίες, από την κατασκευή αρδευτικών έργων και φραγμάτων, από επιχωματώσεις, από την επέκταση παλιών οικισμών ή και την ίδρυση νέων, από υπεραντλήσεις, από υπεραλίευση και από το παράνομο κυνήγι. (Βάσκες et al, 2003).

Ο Αχέροντας είναι επίσης τελικός αποδέκτης όλων των ρύπων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων της περιοχής, δηλαδή τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Δέχεται επίσης αστικά λύματα σημειακών και μη πηγών. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι τα νερά του Αχέροντα δε χρησιμοποιούνται για ύδρευση, λόγω της σχετικά υψηλής αγωγιμότητας που εμφανίζει σε ορισμένες περιόδους.

Αλλά και ο Αμβρακικός κόλπος, που βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή, δέχεται ρυπαντικά φορτία από τα ανεπεξέργαστα λύματα μεγάλων πόλεων, όπως η Πρέβεζα[1], τα οποία σε συνδυασμό με την ιδιαιτερότητα του κόλπου - αργή ανανέωση του νερού και τάση προς ευτροφισμό - και τις υπόλοιπες πηγές σημειακής και μη σημειακής ρύπανσης, υποβαθμίζουν την ποιότητα των υδάτων. Συγκεκριμένα, μέσα στο 2008 (18/02/2008) 1.000 τόνοι ψαριών των ιχθυοτροφείων στον Αμβρακικό βρέθηκαν ψόφια με άμεσες συνέπειες στις κοινωνίες η επιβίωση των οποίων συνδέεται άμεσα με τη θάλασσα του Αμβρακικού (αλιείς, ιχθυέμποροι, ιχθυοκαλλιεργητές, ιχθυολόγοι, εργαζόμενοι στις μονάδες, έμποροι και καταστηματάρχες), αλλά και στη μικροβιακή χλωρίδα της περιοχής (Φωτιάδη Ι., 2008).

Είναι προφανές από τα παραπάνω ότι υπάρχει άμεση ανάγκη προστασίας των ποιοτικών και ποσοτικών παραμέτρων του υδάτινου δυναμικού της περιοχής. Υπάρχει ανάγκη εντατικοποίησης των υδρογεωλογικών ερευνών, παρακολούθησης και συστηματικού ελέγχου των φυσικοχημικών υδατικών παραμέτρων ώστε να εντοπίζονται έγκαιρα οι πηγές ανθρωπογενούς ρύπανσης- στο πλαίσιο της προληπτικής περιβαλλοντικής διάστασης-, υπάρχει ανάγκη περιορισμού ή/και αποφυγής χρήσης φυτοφαρμάκων προκειμένου να αποφεύγεται ρύπανση εξαιτίας της έκπλυσής τους στο έδαφος και της επιφανειακής ή/και της υπόγειας απορροής, ανάγκη δημιουργίας μονάδων επεξεργασίας λυμάτων, όπου δεν υπάρχουν- όπως προβλέπει η νομοθεσία- και ενδελεχής έλεγχος της ορθής λειτουργίας των υπαρχόντων μονάδων, εφαρμογή συστήματος επεξεργασίας (αναερόβια αποικοδόμηση των οργανικών ενώσεων) των υγρών αποβλήτων σε όλες τις χοιροτροφικές μονάδες κ.α.

Παρόλο που η περιβαλλοντική προληπτική διάσταση είναι ανύπαρκτη στο «σχεδιασμό της περιβαλλοντικής πολιτικής» στην Ελλάδα, ίσως είναι καιρός και με αφορμή την υποχρεωτική εφαρμογή της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ «για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων» (Εναρμονίστηκε στο εθνικό δίκαιο με το Π.Δ.51, Αρ.ΦΕΚ 54/08.03.2007) να γίνει μια ουσιαστική προσπάθεια ολοκληρωμένης προστασίας και ορθολογικής διαχείρισης των επιφανειακών, παράκτιων και υπόγειων νερών της Ελλάδας και ειδικότερα του υδατικού διαμερίσματος Ηπείρου, το οποίο είναι ιδιαίτερα πλεονασματικό σε νερό.

Αν και τα νερά των ορεινών περιοχών θεωρούνται περισσότερο προστατευμένα, σε σύγκριση με τις πεδινές ή παραθαλάσσιες περιοχές, εντούτοις μπορούν να απειληθούν από ρύπανση. Έτσι τελευταία, για ένα μεγάλο διάστημα η ποιότητα των υπόγειων νερών της Ηπείρου εμφανίζεται κακή. Το 27% του υπόγειου νερού της περιοχής είναι διαταραγμένης ποιότητας και κατά περίπτωση ακατάλληλο. Τους τελευταίους μήνες (2008) δεν λειτουργεί στην Ήπειρο το δίκτυο παρακολούθησης της ποιότητας των υπόγειων νερών, καθώς το περιφερειακό γραφείο του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών είναι υποστελεχωμένο. Την ποιότητα των υδάτων στην περιοχή ελέγχουν αποσπασματικά διάφορες υπηρεσίες. Μέσα στη διετία 2008-2009 οι Δήμοι της Ηπείρου έχουν υποχρέωση: Να απογράψουν τα έργα υδροληψίας, τα υδατικά συστήματα που ήδη εκμεταλλεύονται, καθώς και τις πηγές των γεωτρήσεων και των υγροτόπων. Να εντοπίσουν νέους υδροφόρους ορίζοντες άριστης ποιότητας. Να αποτυπώσουν τις περιοχές όπου οι υδροφόροι ορίζοντες δεν παρουσιάζουν καλή ποιότητα. Να καταγράψουν όλες τις εν δυνάμει ρυπαντικές δραστηριότητες και τα σημεία εκπομπής τους στα υδατικά συστήματα. Να διενεργούν συστηματικούς υδροχημικούς ελέγχους όλων των σημείων υδροληψίας και όσων σημείων υποβαθμίζουν τα νερά. (Πρωινός λόγος, 11.06.2008)

Ρύπανση των υπόγειων νερών μπορεί να προκληθεί εξαιτίας της επικοινωνίας των επιφανειακών νερών με βαθείς υδροφόρους ορίζοντες, όπως π.χ συμβαίνει με τον Άραχθο πριν τη γέφυρα της Άρτας, καθώς και εξαιτίας της επικοινωνίας των επιμέρους λεκανών με άλλες περιοχές όπως αυτών του Λούρου και του Αράχθου με την πεδιάδα των Ιωαννίνων, όπου υπάρχουν καταβόθρες και ρίχνονται απόβλητα,. Στη μόλυνση των νερών της περιοχής συμβάλλει και η εκτεταμένη ανάπτυξη χοιροτροφείων όπου χαρακτηρίζεται έντονη και πολλές φορές ανεξέλεγκτη. Επιπλέον, η ανύψωση συχνά του υδροφόρου ορίζοντα το χειμώνα εμπλουτίζει το νερό με ουσίες π.χ ΝΟ₃ κ.α. (Μαρίνος Γ., et al., 1984).

Η υψηλή ζήτηση νερού που παρατηρείται στην Ελλάδα έχει οδηγήσει σε υπερεκμετάλλευση και υπεράντληση των τοπικών υδατικών πόρων με σοβαρές συνέπειες όπως: πτώση στάθμης υπόγειων νερών, αχρήστευση υδροληπτικών έργων, διείσδυση της θάλασσας και υφαλμύρινση, καθίζηση εδαφών κ.α. Στην Ήπειρο παρατηρούνται τέτοια φαινόμενα σε αρκετές περιοχές, μικρότερης όμως έκτασης και έντασης εξαιτίας των αυξημένων βροχοπτώσεων, όπως για παράδειγμα στην περιοχή της Πρέβεζας, όπου οι συνθήκες δεν είναι ευνοϊκές, έχει παρατηρηθεί διείσδυση της θάλασσας στους παραλιακούς υδροφορείς. (Κουμαντάκης, 2007).

Στο Ν. Πρέβεζας παρατηρείται έντονη υποβάθμιση των δασών και περιορισμένος δασικός πλούτος. Υπάρχει λοιπόν ανάγκη ενθάρρυνσης των κατοίκων για ανάπτυξη δραστηριοτήτων και γεωργικών πρακτικών τέτοιων που θα βελτιώσουν τη γενετική ποικιλομορφία και τα χαρακτηριστικά του εδάφους και θα διατηρήσουν το φυσικό τοπίο. Η ενίσχυση της δασοπονίας, ως κομμάτι της αγροτικής ανάπτυξης του τόπου, μπορεί να ενισχύσει τη δάσωση των γεωργικών εκτάσεων γεγονός που φέρει οφέλη και στο έδαφος και στο τοπικό περιβάλλον αλλά και στην αύξηση της προσφοράς των δασοκομικών προϊόντων.

Στο ίδιο πλαίσιο μπορεί να ενταχθεί και η ανάπτυξη ή/και επέκταση των βιοκαλλιεργειών, μια και το έδαφος και το υπέδαφος της Ηπείρου γενικότερα ευνοούν την ανάπτυξη τους, παρά το γεγονός ότι παρατηρούνται καθυστερήσεις στις ευρωπαϊκές επιχορηγήσεις και το κόστος (οικονομικό, ενεργειακό κλπ.) είναι ιδιαίτερα βαρύ για τους βιο-καλλιεργητές.

Ένα ακόμη «εργαλείο» το οποίο θα μπορούσε να δράσει συνδυαστικά με τα παραπάνω είναι το σημαντικό ενεργειακό δυναμικό βιομάζας το οποίο διαθέτει η Ήπειρος και η Πρέβεζα ειδικότερα, έτσι ώστε να καλυφθεί ένα μεγάλο μέρος της ενεργειακής της κατανάλωσης.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με μελέτη που συνέταξε το Ίδρυμα Εγνατία Ηπείρου για τη Βιομάζα και την αξιοποίησή της στη Ήπειρο το Δυναμικό Βιομάζας που διαθέτει o Νομός Πρέβεζας στις τρεις σημαντικότερες πηγές Βιομάζας είναι:

Αγροτικά Υπολείμματα: 53.234 (τόνοι ανά έτος)

Ζωικά Υπολείμματα: 6/503 Βοοειδή (Παραγωγή Γάλακτος), 3/243 Βοοειδή (Παραγωγή κρέατος), 3/313 Βοοειδή, 43/10.157 Χοίροι (σε Μονάδες Εκτροφής ζώων / Πληθυσμό)

Ήδη στο Νομό Πρέβεζας, ο ελαιοπυρήνας χρησιμοποιείται για θέρμανση θερμοκηπίων. Επίσης έχουν εκπονηθεί μελέτες σχετικά με την αξιοποίηση της βιομάζας από τα χοιροτροφεία του νομού. Ακόμα έχει ήδη προταθεί εγκατάσταση εργοστασίου παραγωγής Βιοαερίου (και μετέπειτα Ηλεκτρισμού) από ζωικά υπολείμματα στη Φιλιππιάδα. (Βάσκες etal, 2003).

Βασενχόφεν Λ. 2008. Εθνικός χωροταξικός σχεδιασμός: Περιεχόμενο, διαδικασία και προγράμματα. Ημερίδα Νόμος και Φύση, 28/01/08.

Βάσκες Μ. Ι., Βερύκιος Ι., Καραβάκα Α., Τσιρίκος Κ., 2003. Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη του Νομού Πρέβεζας, Εργασία στο πλαίσιο των απαιτήσεων του Δ.Π.Μ.Σ. «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» του Ε.Μ.Π. Αθήνα, 2003.

Βραβορίτου Α., 2007. Ξεσηκωμός για τους ΧΥΤΑ. Ελευθεροτυπία: 4-10-2007

Γεωργιοπούλου Τ., 2007. «Η γεωγραφία της ρύπανσης των υδάτων μας. Στην Ήπειρο τα πιο καθαρά επιφανειακά νερά». Καθημερινή: 22-09-2007

Γιαννακούρου Τ., 2008. Το θεσμικό πλαίσιο για τον χωροταξικό σχεδιασμό στην Ελλάδα: Παρελθόν, παρόν και μέλλον. Ημερίδα Νόμος και Φύση, 28/01/08.

Ε.Υ.Δ. Π.Ε.Π. Ηπείρου, Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης Περιφέρειας Ηπείρου 2007–2013, Φεβρουάριος 2005, σ. 5.

Εκθέσεις για τις Αγροτικές Περιοχές. Τα Τζουμέρκα. Αξιολόγηση και Προτάσεις, ΟΟΣΑ, 2000. (http://www.minenv.gr/4/42/g4201.htm)

Ζαμπέλης Χ., Γιαλύρη Θ., 2004. Ο χωροταξικός σχεδιασμός ως εργαλείο διαφοροποίησης και αναβάθμισης των ορεινών περιοχών του εθνικού χώρου και δημιουργίας νέας εταιρικής σχέσης πόλης – υπαίθρου. Η ολοκληρωμένη ανάπτυξη στις ορεινές περιοχές. Θεωρία και πράξη. Πρακτικά του 3^ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου του Ε.Μ.Π. για την προστασία και ανάπτυξη του ορεινού περιβάλλοντος και των τοπικών ευρωπαϊκών πολιτισμών, Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου: 7-10 Ιουνίου 2001.

Καλιαμπάκος Δ.. 200?. Το σύνδρομο Ν.Ι.Μ.Β.Υ. και η χαμένη τιμή της Ελληνικής Πολιτείας...

Κουμαντάκης Ι., 2007. Η αξιοποίηση των υπόγειων νερών των ορεινών ζωνών του Δήμου Μετσόβου. Η ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της Ηπείρου. Πρακτικά του 4^ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου του Ε.Μ.Π. για την προστασία και ανάπτυξη του ορεινού περιβάλλοντος και των τοπικών ευρωπαϊκών πολιτισμών, Τόμος Β΄, Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου: 23-26 Σεπτεμβρίου 2004.

Μαρίνος Γ., Μαρίνος Π. Στουρνάρας Γ., Καροτσιέρης Ζ., «Υποδειγματική μελέτη συνδυασμένης διαχείρισης των υδάτων των λεκανών Λούρου και Αράχθου, Α΄ Στάδιο-Προκαταρκτικό», Υπουργείο Ενέργειας και Φυσικών Πόρων, Αθήνα, 1984

Μενουδάκος Κ., 2008. Ο χωροταξικός σχεδιασμός στη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας. Ημερίδα Νόμος και Φύση, 28/01/08.

Ρόκος Δ. , 2004. Αξιοβίωτη Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη Για έναν ειρηνικό και καλύτερο κόσμο. 6^ο Πανελλήνιο Συνέδριο Περιβάλλοντος,, Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη και Περιβάλλον. Ένωση Ελλήνων Φυσικών, Πολυτεχνική Σχολή Α.Π.Θ., Θεσαλλονίκη.

Ρόκος Δ. 2007. Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της Ηπείρου Προβλήματα, Δυνατότητες και Περιορισμοί. Η ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της Ηπείρου. Πρακτικά του 4^ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου του Ε.Μ.Π. για την προστασία και ανάπτυξη του ορεινού περιβάλλοντος και των τοπικών ευρωπαϊκών πολιτισμών, Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου: 23-26 Σεπτεμβρίου 2004.

Ρόκος Δ., 2001. Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη στις Ορεινές Περιοχές. Θεωρία και Πράξη. Πρακτικά του 3ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου του Ε.Μ.Π. "Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΙΣ ΟΡΕΙΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ", Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου, 7-10 Ιουνίου 2001.

Συνοπτική Έκθεση Πολιτικής και Προσανατολισμού. Περιβάλλον 2000-2006,Υπευθ. Καθ. Ν.Σ.Μάργαρης. Μυτιλήνη 1998

ΥΠΕΧΩΔΕ, 2005. ΤΕΛΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΟΜΑΔΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΠΕΧΩΔΕ. Προώθηση έργων αποκατάστασης Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων(ΧΑΔΑ)

ΥΠΕΧΩΔΕ, Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό. Σχέδιο Κ.Υ.Α.

ΥΠΕΧΩΔΕ, Πλαίσιο Εθνικών Κατευθύνσεων Χωροταξικού Σχεδιασμού και Εθνικής Ανάπτυξης: http://www.minenv.gr

Φωτιάδη Ι., 2008. ΑΜΒΡΑΚΙΚΟΣ Ποιος φταίει που πεθαίνει; ΟΙΚΟ της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ: 04-04-2008

Χαραλαμπάκης Μ., 2005. SΟS για τα ηπειρώτικα ποτάμια. ΤΑ ΝΕΑ: 27-04-2005

Χατζηιωαννίδου Ε., 2007. Ελλάδα, η χώρα των 3.066 χωματερών. Καθημερινή: 2-12-2007

Χρηστάκης Μ., 2006 “ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ”, Ευρωπαϊκό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Κατάρτισης, Κοινοτικό Πρόγραμμα EQUAL Αναπτυξιακή Σύμπραξη “ΑΜΕΑ για τη λειτουργία δικτύου”. Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα.

Χατζηιωαννίδου Ε, 2008. Πρόστιμο-μαμούθ για τις χωματερές. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ: 02-07-2008

[1] Εντός της Βιομηχανικής Περιοχής Πρέβεζας δεν υπάρχει βιολογικός καθαρισμός για όλη την περιοχή συνολικά. Σε οικόπεδο 40 στρεμμάτων ο Δήμος Πρέβεζας έχει κατασκευάσει Μονάδα Καθαρισμού Αποβλήτων (Μ.Κ.Α.) της πόλης η οποία αφενός δεν λειτουργεί και αφετέρου δεν υπάρχει απόφαση για να δεχθεί και τα βιομηχανικά απόβλητά, τα οποία απαιτούν ειδική επεξεργασία.