Προγράμματα που έχουν εφαρμοστεί στην ευρύτερη περιοχή

Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Βιώσιμης Ανάπτυξης Βόρειας & Κεντρικής Πίνδου

Το πρόγραμμα «ΠΙΝΔΟΣ» είναι ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα βιώσιμης Ανάπτυξης της Βόρειας και Κεντρικής Πίνδου. Χρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων του Υπουργείου Οικονομικών και η διάρκεια υλοποίησής του αφορά την περίοδο 2005-2009. Ο προϋπολογισμός του συνολικά έχει αυξηθεί σε 100 εκατομμύρια ευρώ, ενώ με την ολοκλήρωσή του, το 2009, θα υπάρξει συνέχιση της χρηματοδότησης. Η περιοχή της εφαρμογής του εκτείνεται στους νομούς, Γρεβενών, Ιωαννίνων, Κοζάνης, Καστοριάς, Τρικάλων και τελευταία συμπεριέλαβε και τους νομούς Άρτας και Καρδίτσας καθώς και τους νομούς Ευρυτανίας, Θεσπρωτίας. Κεντρικός στόχος του προγράμματος είναι η διαμόρφωση συνθηκών βιώσιμης και αειφόρου ανάπτυξης του ορεινού όγκου με τη δημιουργία προϋποθέσεων συγκράτησης του πληθυσμού και προσέλκυσης νέων ανθρώπων, μέσω της εφαρμογής ενός εναλλακτικού μοντέλου ανάπτυξης. Επιδίωξη και ζητούμενο είναι η δημιουργία των προϋποθέσεων για οικονομική ανασυγκρότηση και ενεργοποίηση των τοπικών κοινωνιών έτσι ώστε η περιοχή να αποκτήσει, σε ένα χρονικό ορίζοντα δεκαετίας, δυναμική οικονομία και να ενταχθεί με ανταγωνιστικούς όρους στον κοινωνικοοικονομικό ιστό της χώρας. (http://www.progpindos.gr/).

Η λογική του προγράμματος είναι η ολοκληρωμένη παρέμβαση σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική ενότητα με κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Το πρόγραμμα δεν έρχεται να υποκαταστήσει άλλα χρηματοδοτικά προγράμματα που είναι σε εξέλιξη ή μπορούν να υλοποιηθούν μελλοντικά στην περιοχή αλλά θα λειτουργήσει συμπληρωματικά και αθροιστικά έτσι ώστε να ωθήσει την περιοχή σε αναπτυξιακή τροχιά. (http://www.progpindos.gr/about_pindos/1/). Η πολιτική που θα ακολουθηθεί θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να έχει  οριζόντια εφαρμογή για ευρύτερες περιοχές, να είναι θεσμοθετημένη, να έχει ολοκληρωμένο χαρακτήρα, να προϋποθέτει την ενεργή συμμετοχή των τοπικών κοινωνικών, από το σχεδιασμό μέχρι την υλοποίηση, να εντάσσεται σε μία εθνική αναπτυξιακή πολιτική, της οποίας θα πρέπει να αποτελεί υποσύνολο, να αντιμετωπίζει τους ορεινούς όγκους, χωροταξικά και αναπτυξιακά, ως ενιαίες γεωγραφικές ενότητες. Ειδικότεροι στόχοι του σχεδίου ανάπτυξης είναι: Η δημιουργία προϋποθέσεων πολυαπασχόλησης των κατοίκων, η αξιοποίηση της τοπικής παραγωγής με την επιτόπου αύξηση της προστιθέμενης αξίας της, με βάση την ποιότητα και την «ταυτοποίηση», η δικτύωση (χωρική και τομεακή) για την μεταφορά πετυχημένων πρακτικών και την τόνωση της εξωστρέφειας της περιοχής, η ανάδειξη και αξιοποίηση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, η εκπαίδευση – κατάρτιση των κατοίκων προκειμένου να εφαρμόσουν και να προωθήσουν το εναλλακτικό μοντέλο ανάπτυξης. κ.α.

Έτσι το πρόγραμμα περιλαμβάνει τους εξής άξονες: 1.Βελτίωση βασικών υποδομών και ποιότητας ζωής, 2. Ενίσχυση του παραγωγικού ενδιαφέροντος, 3. Ανάδειξη και αξιοποίηση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, 4. Αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού. Δικτύωση, συνεργασίες, Τεχνική στήριξη.

Οι άξονες 2 και 4 του προγράμματος προβάλλονται ιδιαίτερα (από την τοπική αυτοδιοίκηση της περιοχής των Τζουμέρκων) και αναφέρονται στις εξής δράσεις: Ενίσχυση υφιστάμενων και ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων τουρισμού, Επιτόπου αξιοποίηση τοπικής παραγωγής., Ανάπτυξη βιοτεχνίας και οικοτεχνίας., Ανάδειξη–Προβολή και εξωστρέφεια (http://www.theodoriana.com/media/20.pdf).

Πρόγραμμα LIFE 95/ ΖΑΓΟΡΙ

Στην περιοχή Ζαγορίου Ιωαννίνων έχει εφαρμοστεί πρόγραμμα Life’95 (διάρκεια 1996-1999) με θέμα: «Προστασία από την ερημοποίηση και αναβάθμιση επικλινών εδαφών μέσω της αποκατάστασης, διατήρησης και αξιοποίησης των αναβαθμίδων».

Τα πεδία εφαρμογής του έργου ήταν η Τήνος από το νησιωτικό συγκρότημα των Κυκλάδων και το Ζαγόρι από την Ορεινή Ήπειρο. Αντικείμενο του προγράμματος ήταν η  προστασία των εδαφών που απειλούνται από ερήμωση και ιδιαίτερα στα επικλινή εδάφη των Κυκλάδων και της ορεινής Ηπείρου δύο αντιπροσωπευτικών περιοχών του Μεσογειακού τοπίου της Ελλάδας, η προστασία των οποίων στηριζόταν επί αιώνες στην καλλιέργειά τους σε αναβαθμίδες (πεζούλες). Οι αναβαθμίδες αποτελούν, ιστορικά, μια από τις πιο σημαντικές και χαρακτηριστικές παρεμβάσεις του ανθρώπου στη διαμόρφωση του μεσογειακού τοπίου. Αποτελούν ένα σημαντικότατο στοιχείο της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς των Μεσογειακών λαών και ταυτόχρονα ένα στοιχείο μεγάλης αισθητικής αξίας.

Γενικός στόχος του προγράμματος ήταν: η επίδειξη διαφόρων μοντέλων της αγροτικής ανάπτυξης, που θα είναι συμβατά με τις οικολογικές ανάγκες των περιοχών αυτών που υφίστανται προβλήματα ερημοποίησης και χαρακτηρίζονται από δυσπροσπελασιμότητα και δυσβατότητα. Για λόγους: α) προστασίας των εδαφών από την καταστροφική διάβρωση, β) διατήρησης ενός στοιχείου πολιτιστικής κληρονομιάς ανεκτίμητης αξίας, γ) βοήθεια στη συγκράτηση των αγροτικών πληθυσμών στις δύσκολες αυτές ζώνες συμβάλλοντας σε ένα σχέδιο ανάπτυξης της αγροτικής τους οικονομίας μέσω της ανάπτυξης του αγροτουρισμού των περιοχών αυτών, προτάθηκε η αποκατάσταση των αναβαθμίδων καλλιέργειας σε χαρακτηριστικές περιοχές στις οποίες είχαν αναπτυχθεί στο παρελθόν.

Πιο συγκεκριμένα στους σκοπούς του προγράμματος LIFE 95/ ΖΑΓΟΡΙ ήταν και η επανακατασκευή- επισκευή  των αναβαθμίδων στην κοινότητα Νεγάδων Ζαγορίου και η επανακαλλιέργεια τους με τις παραδοσιακές καλλιέργειες με στόχο την ανάπτυξη των ήπιων μορφών τουρισμού. 

Στις κυριότερες δραστηρότητες του έργου περιλαμβάνονται:   

-Αξιολόγηση και επιλογή των περιοχών επέμβασης

-Συντήρηση και αποκατάσταση των τοίχων αντιστήριξης και των αναχωμάτων.

-Κατασκευή διαδρόμων προσπέλασης για ελαφρά γεωργικά μηχανήματα.

-Επιλογή του φυτικού υλικού σε κάθε περίπτωση-καλλιέργεια.

-Υλοποίηση εκπαιδευτικών σεμιναρίων, εργαστηρίων πεδίου.

-Ένταξη των δραστηριοτήτων του τριτογενούς τομέα (τουρισμός).

-Παραγωγή υλικού διάδοσης των αποτελεσμάτων.

Στο πλαίσιο του προγράμματος Life η Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων σε συνεργασία με την Αναπτυξιακή Εταιρεία Ζαγορίου (ΑΝ.Ε.Ζ.) και το Μεσογειακό Κέντρο Περιβάλλοντος διοργάνωσε το Ευρωπαϊκό Campus Περιβάλλοντος[1]: Αξιολόγηση περιοχών Ζαγορίου, το οποίο βοήθησε στη συλλογή του πρωταρχικού υλικού, στις δράσεις ευαισθητοποίησης, στην οργάνωση της μεθοδολογίας για τη μελέτη του χώρου κλπ.

Ο ιστότοπος http://www.zagorama.com/index.html δημιουργήθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος LIFE'95 και υποστηρίζεται από την Αναπτυξιακή Εταιρεία Ζαγορίου (ΑΝ.Ε.Ζ. http://www.zagorama.com/anez/index.html). Εκεί βρίσκονται πληροφορίες σχετικές με την ιστορία, τη παράδοση, την αρχιτεκτονική, την πανίδα και χλωρίδα του Ζαγορίου, σε κείμενα και φωτογραφικό υλικό που προέκυψε από την εφαρμογή του LIFE στην περιοχή επέμβασης.

Ερευνητικές δράσεις WWF Ελλάς

Το WWF Ελλάς στο πλαίσιο της προσπάθειας για να διατηρηθεί ζωντανή η Βόρεια Πίνδος και να προστατευθεί ο σπάνιος οικολογικός της πλούτος, μέσα από την ενεργή συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, έχει αναπτύξει διάφορες δράσεις και  πρωτοβουλίες, πέρα από το Κέντρο ενημέρωσης Πάπιγκου για τη φύση και τον πολιτισμό στο Ζαγόρι,   όπως: 

• Ερευνητικές δράσεις για τη διαχείριση και προστασία σημαντικών οικολογικών αξιών: 1. Επιστημονική δράση-έρευνα για το αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra balcanica), ένα από τα σπανιότερα είδη θηλαστικών των βουνών της Ελλάδας, που διήρκεσε δυόμιση χρόνια και πραγματοποιήθηκε από τους τοπικούς συνεργάτες του WWF Ελλάς και από επιλεγμένη ομάδα ορειβατών. 2. Έρευνα για την ιχθυοπανίδα του Βοϊδομάτη και του Αώου 3.  Έρευνα για την καλύτερη προστασία και διαχείριση της βίδρας (Lutra lutra)- η οποία ανήκει στα «αυστηρά προστατευόμενα είδη» της Ελλάδας- και του βιοτόπου της.

• Ερευνητική συνεργασία με άλλα ιδρύματα και οργανισμούς (π.χ. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων). Δημιουργία Επιστημονικής βάσης δεδομένων για τα φυτά και τα φαρμακευτικά βότανα της περιοχής του Βίκου –Αώου, η οποία λειτουργεί στο Κέντρο Ενημέρωσης Πάπιγκου (http://www.papigo.gr/el/fisi/farmakeytika_01.php)

• Δράσεις νεανικού εθελοντισμού για το περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά

• Στήριξη τοπικών πρωτοβουλιών για την οικολογικά συμβατή ανάπτυξη της περιοχής

• Ενημέρωση και κατάρτιση σε ζητήματα διαχείρισης φυσικού περιβάλλοντος

        (http://www.wwf.gr/index.php?option=content&task=view&id=157)

Ερευνητικές δράσεις της μη κερδοσκοπικής περιβαλλοντικής οργάνωσης ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ

• Το 1993 ανατέθηκε στον ΑΡΚΤΟΥΡΟ, στο πλαίσιο της δραστηριοποίησής του σε εθνικά ή/και διασυνοριακά προγράμματα για την προστασία των ορεινών οικοσυστημάτων με έμφαση στα μεγάλα θηλαστικά, αλλά και στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής πολιτικής για την προστασία του περιβάλλοντος και για να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες “Προστασίας και διαχείρισης των πληθυσμών και των βιοτόπων της καφέ αρκούδας (Ursus arctos) στην Eλλάδα”, ο συντονισμός και η διαχείριση του προγράμματος με το όνομα APKTOΣ (LIFE, DG XI). Η πρώτη φάση του προγράμματος, ΑΡΚΤΟΣ Ι, διήρκεσε από το 1994 έως το 1995 και η δεύτερη φάση, ΑΡΚΤΟΣ ΙΙ, από το 1997 έως το 1999 με κύριους στόχους:

•  Tη μελέτη του χώρου όπου ζει η αρκούδα στη χώρα μας και των κινδύνων που την απειλούν με συνέπεια την περαιτέρω γεωγραφική και πληθυσμιακή της συρρίκνωση.

• Tην εκπόνηση ενός Σχεδίου Δράσης για το σύνολο της περιοχής εξάπλωσης της αρκούδας.

• Tο σχεδιασμό παρεμβάσεων για τη βελτίωση των βιοτόπων, τη φύλαξη και παρακολούθηση των πληθυσμών του είδους στις περιοχές της Πίνδου και της Pοδόπης.

• Tην ανάπτυξη προγραμμάτων βελτίωσης των πρακτικών αποζημίωσης κτηνοτρόφων, μελισσοκόμων και εφαρμογής μέτρων πρόληψης ή αποτροπής συγκρούσεων μεταξύ των παραπάνω ομάδων παραγωγών και της αρκούδας.

• Την υλοποίηση προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σε σχολεία. Στο πλαίσιο της προσπάθειας αυτής δημιουργήθηκε ένα φορητό πρόγραμμα περιβαλλοντικής αγωγής που διακινείται στα σχολεία σε συνεργασία με διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (μεταφράστηκε στα αγγλικά, για να χρησιμοποιηθεί ως αφετηριακό υλικό για ανάλογα εκπαιδευτικά προγράμματα στις γειτονικές βαλκανικές χώρες. Επιπλέον, οι μαθητές που επισκέπτονται το Περιβαλλοντικό Κέντρο ΑΡΚΤΟΥΡΟΥ, παρακολουθούν το ειδικό πρόγραμμα "Δάσος, το σπίτι της αρκούδας".(http://www.arcturos.gr/gr/action/C1.asp).

Παράλληλα σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε εκστρατεία ευαισθητοποίησης για την προστασία της αρκούδας και των βιοτόπων της, με παραγωγή έντυπου ενημερωτικού υλικού, οργανωμένη παρουσία στα εθνικά και τοπικά ΜΜΕ, εκδηλώσεις και παρουσιάσεις, με στόχο την ενημέρωση και ενεργοποίηση των πολιτών.

Οι ομάδες ειδικών επιστημόνων που εκπονούν τις έρευνες και προτείνουν τις παρεμβάσεις για τη διατήρηση των βιοτόπων της αρκούδας χρησιμοποιούν ποικιλία μεθόδων όπως δορυφορική τηλεμετρία ή συλλογή βιοδηλωτικών στοιχείων -ίχνη, τρίχες, περιττώματα-, αλλά και πιο σύγχρονα εργαλεία, όπως η ανάλυση DNA και τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (GIS), κατ’ αυτόν τον τρόπο μαθαίνουν για τον αριθμό των ζώων, την ηλικία τους, τις τροφικές τους προτιμήσεις, τις συνήθειες τους, τις κινήσεις τους, την επικράτειά τους αλλά και για τον ίδιο το βιότοπο και τα υπόλοιπα είδη που ζουν στις ίδιες περιοχές. (http://www.arcturos.gr/gr/action/B.asp).

Παράλληλα στο πλαίσιο της προσπάθειας αποκατάστασης και επαναδιάδοσης της φυλής του Ελληνικού ποιμενικού (Τσοπανόσκυλο της Πίνδου) (Canis familiaris), ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ, μέσω των προγραμμάτων ΑΡΚΤΟΣ, ΛΥΚΟΣ και ΓΡΑΜΜΟΣ–ΡΟΔΟΠΗ  του ευρωπαϊκού χρηματοδοτικού μέσου Life-Φύση δημιούργησε εκτροφείο ελληνικού ποιμενικού σκύλου. Εκεί εκτρέφονται ελληνικοί ποιμενικοί σκύλοι και χορηγούνται σε κτηνοτρόφους των περιοχών, όπου υπάρχει παρουσία αρκούδας και λύκου, ως μέτρο πρόληψης των ζημιών που προκαλούν τα μεγάλα σαρκοφάγα ζώα στο κτηνοτροφικό κεφάλαιο. Μέχρι σήμερα έχουν χορηγηθεί 200 περίπου  άτομα σε κτηνοτρόφους.

Η συστηματική παρακολούθηση, αναπαραγωγή και διανομή του ελληνικού ποιμενικού, εντάσσεται σε πρόγραμμα τριετούς διάρκειας με τη συμβολή του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. και την εποπτεία του Ομίλου Φίλων Ελληνικού Ποιμενικού. Κύρια δράση του προγράμματος είναι η κατασκευή νέου Κέντρου Αναπαραγωγής Ελληνικού Ποιμενικού (Κ.Α.Ε.Π.) στον Αετό Φλώρινας, με εγκαταστάσεις υψηλών προδιαγραφών που θα  περιλαμβάνει 10-12 χώρους διαμονής γεννητόρων, κοινό χώρο εξάσκησης των ζώων και χώρο εγκλιματισμού με παραγωγικά ζώα (πρόβατα, κατσίκια, αγελάδες). Στο Κ.Α.Ε.Π θα υπάρχει η δυνατότητα φιλοξενίας Ελληνικών Ποιμενικών σκύλων ιδιωτών και η επιλεκτική σύζευξη με τους σκύλους που διατηρεί ο ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ. Απώτερος στόχος του προγράμματος είναι η διάσωση της φυλής του Ελληνικού Ποιμενικού, η προστασία του κτηνοτρόφου μέσω της πρόληψης των ζημιών από μεγάλα σαρκοφάγα ζώα και η αρμονική συμβίωση των ανθρώπων της υπαίθρου με το φυσικό περιβάλλον. (http://www.arcturos.gr/gr/wildlife/A5.asp)

LIFE-Nature «COEX»

Στο πλαίσιο του πολυεθνικού προγράμματος LIFE - Nature με θέμα «Υποστήριξη της Συνύπαρξης Μεγάλων Σαρκοφάγων και Γεωργίας στη Νότια Ευρώπη» και διακριτικό τίτλο «COEX» (από τη λέξη «coexistence) (2006-2007), (http://www.life-coex.net/), η περιβαλλοντική οργάνωση για την άγρια ζωή και τη φύση "Καλλιστώ" συμμετείχε στο σχεδιασμό εκπαιδευτικού υλικού για τον λύκο.

Το πρόγραμμα αυτό ήταν το πρώτο που προσπάθησε να χειριστεί το αντικείμενο των συγκρούσεων μεγάλων σαρκοφάγων και γεωργίας με ένα πιο ολοκληρωμένο τρόπο, αναλαμβάνοντας δραστηριότητες σε πολλές χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου (Πορτογαλία, Ισπανία, Γαλλία, Ιταλία, Κροατία). Στο φιλόδοξο αυτό πρόγραμμα συμμετείχαν και συνεργάστηκαν δημόσιες υπηρεσίες, τοπικές κυβερνήσεις - ΟΤΑ, Διαχειριστικές Αρχές Προστατευόμενων Περιοχών - Πάρκων, Επιστημονικά Ιδρύματα και Περιβαλλοντικές ΜΚΟ.

(http://www.callisto.gr/educationalMaterial.php)

Το εκπαιδευτικό υλικό που δημιουργήθηκε, αφού μεταφραστεί στα Πορτογαλικά, Ισπανικά, Γαλλικά, Ιταλικά και Σερβοκροατικά, θα κυκλοφορήσει σε σχολεία όλης της Νότιας Ευρώπης.

Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (ΟΠΑΑΧ)

Τα Ολοκληρωμένα Προγράμματα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (ΟΠΑΑΧ) υλοποιούνται από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Αγροτική Ανάπτυξη – Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου 2000-2006»,  40 επιλεγμένες περιοχές. Για την περιφέρεια της Ηπείρου το καθεστώς ενισχύσεων ανέρχεται στο ποσό των 14.465.000Ευρώ.

Οι περιοχές του Ν. Ιωαννίνων που εντάσσονται στο πρόγραμμα είναι: Το ΒΔ. Τμήμα Ν. Ιωαννίνων - Περιοχή Πωγωνίου: Δήμος Άνω Πωγωνίου,  Δήμος Δελβινακίου,  Κοινότητα Πωγωνιανής,  Δήμος Μολοσσών,  Κοινότητα Λάβδανης. Ο Ορεινός Όγκος Τύμφης:  Δήμος Τύμφης,  Κοινότητα Δίστρατου,  Δήμος Ανατολικού Ζαγορίου,  Κοινότητα  Βωβούσης,  Κοινότητα  Μηλέας και ο Δήμος Πραμάντων

Τα πεδία εφαρμογής του εν λόγω προγράμματος φαίνονται παρακάτω.

Υπηρεσίες Διαχείρισης Εκμεταλλεύσεων - Μέτρο 7.2
Εμπορία Γεωργικών Προϊόντων Ποιότητας - Μέτρο 7.3
Ενίσχυση τοπικών εκδηλώσεων που σχετίζονται με τη διατήρηση και ανάδειξη πολιτιστικής κληρονομιάς κάθε περιοχής, καθώς και με τη γεωργική παραγωγή και τα τοπικά αγροτικά προϊόντα, Δράση 7.4.6 - Μέτρο 7.4
Πιλοτικά Έργα Επίδειξης Για Την Διάδοση Νέων Τεχνικών Παραγωγής Στο Γεωργικό Τομέα, Δράση 7.4.7 - Μέτρο 7.4
Ανακαίνιση Και Ανάπτυξη Χωριών - Μέτρο 7.5
Αγροτουρισμός Και Βιοτεχνικές Δραστηριότητες Από Γεωργούς - Μέτρο 7.6
Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας - Μέτρο 7.8
Αγροτουρισμός Και Βιοτεχνικές Δραστηριότητες Από Ιδιώτες - Μέτρο 7.9
Προστασία Του Περιβάλλοντος - Μέτρο 7.10
Μέτρο - Μέτρο 7.11
Μεταποίηση Και Εμπορία Γεωργικών Προϊόντων - Μέτρο 7.12
Μεταποίηση Και Εμπορία Δασοκομικών Προϊόντων - Μέτρο 7.13

Διαδικτυακές πηγές:

http://www.zagorama.com/     

http://www.zagorama.com/anez/index.html

http://www.progpindos.gr/legal_issues/11/

http://www.progpindos.gr/

http://www.wwf.gr/index.php?option=content&task=view&id=157

http://www.zagorama.com/Life-Zagori/meletipanidas/index.htm

http://www.arcturos.gr/gr/action/B.asp

http://www.arcturos.gr/gr/action/C1.asp

http://www.papigo.gr/el/fisi/farmakeytika_01.php

http://www.theodoriana.com/media/20.pdf

http://www.life-coex.net

http://www.callisto.gr/educationalMaterial.php

http://www.ofep.gr/

http://www.arcturos.gr/gr/wildlife/A5.asp

http://www.agrotikianaptixi.gr/simmetoxi/programma/programma.asp