Προβλήματα – Ανάγκες

της ευρύτερης περιοχής του Νομού Άρτας

 

 

Οι ορεινές περιοχές του Νομού Άρτας εμφανίζουν χαρακτηριστικά προβλήματα χωρικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά, τα κυριότερα από τα οποία αφορούν στην πλειοψηφία των ορεινών οικισμών της Ηπείρου, αλλά και της Ελλάδας. Τα συνηθέστερα από αυτά είναι η σταδιακή εγκατάλειψη των ορεινών χωριών, αποτέλεσμα της εσωτερικής μετανάστευσης από τη δεκαετία του ’70 και μετά, οι βασικές ελλείψεις σε έργα υποδομής, υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης, η σημαντική περιβαλλοντική υποβάθμιση (ρύπανση ποταμών και λιμνών, αποψίλωση δασικών εκτάσεων, κ.λ.π.) και οι εν δυνάμει κίνδυνοι εξαιτίας του αναπτυσσόμενου ορεινού τουρισμού.

 

Α. ΧΩΡΟΣ

Χωροταξικός Σχεδιασμός

Η νομική βάση για την άσκηση χωροταξικού σχεδιασμού, στην Ελλάδα, δημιουργήθηκε με το Σύνταγμα του 1975. Μέχρι τότε η χωροταξία ήταν ανύπαρκτη, αλλά και έκτοτε δεν έχει ασκηθεί συστηματικά και ολοκληρωμένα. Στις περιπτώσεις όπου υπάρχει κρατική παρέμβαση στο σχεδιασμό του χώρου αυτή γίνεται κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, με κριτήρια οικονομικά (οικονομικός προγραμματισμός και περιφερειακή ανάπτυξη).

Οι ορεινές περιοχές εμφανίζουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, κοινωνικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά και πολιτισμικά, τα οποία θα έπρεπε να λαμβάνονται υπόψη σε οποιαδήποτε διαδικασία σύστασης χωροταξικού σχεδίου. Σκοπός εξάλλου του χωροταξικού σχεδιασμού οφείλει να είναι η ισόρροπη ανάπτυξη κέντρου και περιφέρειας, κάτι το οποίο δεν μπορεί να εξασφαλίσει η μονοδιάστατη οικονομική προσέγγιση.

Απόρροια της έλλειψης χωροταξικού σχεδιασμού και ειδικότερα ολοκληρωμένου χωροταξικού σχεδίου για τις ορεινές περιοχές της Ελλάδας, είναι η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη, σε βάρος συνήθως, του φυσικού περιβάλλοντος.

Η απουσία θεσμοθετημένων χρήσεων γης (αναγκαία ακόμη και στις πιο απρόσιτες ορεινές περιοχές) συμβάλει ουσιαστικά στην αυθαίρετη και ατιμώρητη καταπάτησή τους. Οι εμπρησμοί που οδηγούν στην εξαφάνιση εκατομμυρίων εκτάσεων δασικής γης, αποτελούν απτή απόδειξη. Στον ορεινό όγκο του Γράμμου (νομός Ιωαννίνων και νομός Καστοριάς) κάηκε ένας από τους πολυτιμότερους ελληνικούς δρυμούς με εξαιρετικά σπάνια είδη πανίδας και χλωρίδας. Δεν είναι τυχαίο ότι υπάρχουν σχέδια για μελλοντική «ανάπτυξη» τουριστικών δραστηριοτήτων (χιονοδρομικός τουρισμός) σε τμήμα των καμένων εκτάσεων. Η απουσία νομικού πλαισίου προστασίας της περιοχής και αυστηρής χωροθέτησης χρήσεων, προφανώς λειτουργεί καταλυτικά στην καταστροφή του φυσικού πλούτου. Πολλές δασικές περιοχές της Ηπείρου και ειδικά του νομού Ιωαννίνων και Άρτας έχουν καεί τα τελευταία χρόνια. Τα σχέδια για την ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων και η ανάγκη για δημιουργία βοσκοτόπων, μοιάζουν να αποτελούν βασικές αιτίες αρκετών πυρκαγιών.

Οι κάτοικοι των ορεινών περιοχών, στην πλειοψηφία τους ηλικιωμένοι και οικονομικά αδύναμοι, στερούνται περισσότερο από κάθε άλλο, την απώλεια του φυσικού περιβάλλοντος. Οι ορεινοί πολιτισμοί είναι δεμένοι με τη φύση – με τη γη και τα δάση. Είναι πολιτισμοί του ξύλου, των αμπελιών, της κτηνοτροφίας και της πέτρας. Αφανισμός δασικών και οικιστικών εκτάσεων σημαίνει αφανισμό των καλλιεργειών, των φυσικών πηγών, των παραδοσιακών σπιτιών. Σημαίνει το σταδιακό χαμό των ορεινών πολιτισμών. Όταν και οι ελάχιστοι ηλικιωμένοι κάτοικοι αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τα καμένα ορεινά χωριά τους, τι μένει;

Κι αν διαλέξουν να μείνουν θα γίνουν υπάλληλοι, προκειμένου να επιβιώσουν, των μελλοντικών ξενοδοχο-ιδιοκτητών και μαγαλο-επιχειρηματιών, οι οποίοι θα σπεύσουν να εκμεταλλευτούν κάθε σπιθαμή καμένης γης – στο όνομα πάντα της «ανάπτυξης». Μιας ανάπτυξης στημένης σε ένα πλαστό σκηνικό που σε τίποτα δε θα θυμίζει τους πολιτισμούς που κάποτε γεννήθηκαν στον τόπο εκείνο.

Η ορεινή Ηλεία και Εύβοια αποτελούν τα πιο πρόσφατα παραδείγματα μιας τέτοιας ανάπτυξης.  

 

Β. ΚΟΙΝΩΝΙΑ

1. Εγκατάλειψη ορεινών περιοχών

Η σταδιακή ερήμωση των ορεινών περιοχών της Ελλάδας παρατηρείται τη δεκαετία του ’60 και ’70 κυρίως, οπότε οι δεδομένες κοινωνικές συνθήκες ωθούν τους ορεσίβιους να αναζητήσουν εργασία σε μικρές ή μεγαλύτερες πόλεις. Στα χωριά μένουν συνήθως οι ηλικιωμένοι, οι οποίοι δύσκολα εγκαταλείπουν τον τρόπο ζωής τους και τον τόπο τους. Το αποτέλεσμα είναι, σήμερα, στην πλειοψηφία τους τα ορεινά χωριά να είναι σχεδόν έρημα – λιγότερο η περισσότερο, με ελάχιστες μόνο εξαιρέσεις.

Η εγκατάλειψη των ορεινών περιοχών σημαίνει την εγκατάλειψη του ορεινού πολιτισμού, με ότι αυτό συνεπάγεται. Εγκατάλειψη των παραδοσιακών τρόπων καλλιέργειας της γης, του παραδοσιακού τρόπου ζωής (έθιμα, ασχολίες, τέχνες, κ.λ.π.) και κατ’ επέκταση των όσων έχει δημιουργήσει ο άνθρωπος στη μακρόχρονη διαβίωσή του στην ορεινή φύση.

Στο Νομό Άρτας συγκεκριμένα, ο πραγματικός πληθυσμός, στην απογραφή του 2001 ανήλθε σε 78.134 κατοίκους, του 1991 σε 78.719, έναντι 80.044 του 1981 και 78.376 του 1971 (απογραφές Ε.Σ.Υ.Ε.). Το 2001 υπήρξε μια σταδιακή προσέγγιση των επιπέδων του 1971. Οδηγούμαστε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι επικρατεί μια τάση συγκράτησης και ακόμη και μείωσης του ανθρώπινου δυναμικού στο Νομό. Αυτή η κατάσταση δεν είναι ομοιόμορφη σε όλο το Νομό Άρτας, αλλά παρατηρείται μια μετακίνηση του ενεργού δυναμικού από τα βόρεια προς τα νότια, όπου υπάρχει το αστικό κέντρο και περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης (κυρίως στον πρωτογενή τομέα με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την αλιεία (στον Αμβρακικό) και τη μεταποίηση στον άξονα Άρτα – Φιλιππιάδα).

(Χρηστάκης Μ., 2006).

Η απασχόληση είναι βασική αιτία εγκατάλειψης των ορεινών περιοχών, αλλά δεν είναι η μόνη. Παράγοντες γεωγραφικοί, κοινωνικοί, πολιτικοί και οικονομικοί συμβάλουν εξίσου σ΄αυτή. Ελλείψεις έργων υποδομής και υπηρεσιών υγείας και εκπαίδευσης ωθούν τους κατοίκους να μεταναστεύσουν σε αστικά κέντρα.

Η επιστροφή μόνιμου πληθυσμού στα ορεινά χωριά και κυρίως νέων ανθρώπων, ικανών να εξασφαλίσουν ένα ζωντανό μέλλον, είναι ίσως η μεγαλύτερη πρόκληση στην προσπάθεια ανάπτυξης του ελληνικού ορεινού χώρου.

 

2. Έλλειψη νέων γυναικών

Η πλειοψηφία των ορεινών χωριών χαρακτηρίζεται από έντονη έλλειψη νέων γυναικών. Συγκεκριμένα, όσο πιο ορεινή και απομακρυσμένη είναι μια περιοχή τόσο μεγαλύτερο είναι το πρόβλημα.  Πολλές γυναίκες, ιδιαίτερα οι νέες και οι μορφωμένες, εγκαταλείπουν τα χωριά τους σε αναζήτηση καλύτερης τύχης στα αστικά κέντρα της χώρας μας, ενώ αυτές που παραμένουν, για οικογενειακούς κυρίως λόγους, ουσιαστικά αποκλείονται από την αγορά εργασίας.

Μια από τις δυσμενείς συνέπειες της φυγής των νέων γυναικών είναι η ανατροπή της αριθμητικής ισορροπίας μεταξύ ανδρών και γυναικών (ιδιαίτερα σε ορεινά απομονωμένα χωριά) με επακόλουθη τη δυσκολία που αντιμετωπίζει ο αρσενικός πληθυσμός να βρει ταίρι. Το ότι οι γυναίκες φεύγουν από τα ορεινά χωριά αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που θα κρίνει αν θα κρατηθούν ή όχι ζωντανά τα ορεινά χωριά της Ελλάδας. Βέβαια η λύση δεν είναι να πείσουμε τις γυναίκες να δεχθούν να ζήσουν την δύσκολη ζωή της υπαίθρου αλλά να αλλάξουν, προς το καλύτερο, οι συνθήκες ζωής στην ορεινή Ελλάδα και να γίνουν αν όχι ελκυστικές τουλάχιστον ανεκτές, τόσο για τις γυναίκες, όσο και για τους άνδρες. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι οι γυναίκες της υπαίθρου αποτελούν ένα ισχυρό παράγοντα κοινωνικής συνοχής και ένα σημαντικό αλλά αναξιοποίητο δυναμικό και ότι αν τους δοθεί η ευκαιρία μπορούν να συμβάλουν με την εργασία τους πολύ θετικά στο ξαναζωντάνεμα των ορεινών χωριών, στην βελτίωση της οικονομικής θέσης των αγροτικών πληθυσμών και στην αναστροφή της τάσης εγκατάλειψης των ορεινών περιοχών.

3. Ελλιπής υγειονομική περίθαλψη

Ένας παράγοντας αρκετά σημαντικός για τον οποίο παρατηρείται μετακίνηση του πληθυσμού από τις ορεινές περιοχές στα αστικά κέντρα, τις περισσότερες φορές όταν συντρέχει συγκεκριμένος και μακροχρόνιος λόγος υγείας, είναι η ελλιπής, προβληματική ή ακόμα και η απουσία της υγειονομικής περίθαλψης στις ορεινές περιοχές.

Χρόνια τώρα γίνονται εκκλήσεις από τους πολίτες και τις αρχές της περιφέρειας Ηπείρου προς το αρμόδιο υπουργείο για την βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών, εργαστηριακών εξοπλισμών και κτιριακών υποδομών υγείας. Πρόσφατα μάλιστα, 04.01.08 έγινε έκκληση προς τον Υπουργό Υγείας και Κοινωνικής πρόνοιας καθώς:

α) Καθυστερεί απαράδεκτα η κάλυψη των θέσεων αγροτικών ιατρών στο σύνολο των περιφερειακών ιατρείων. Στην καλύτερη περίπτωση ο χρόνος αυτός διαρκεί τρεις μήνες και φτάνει έως και εννέα ολόκληρους μήνες. Οι κάτοικοι των ορεινών περιοχών στερούνται ως εκ τούτου πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που οι αγροτικοί ιατροί υπηρετούν μια σειρά ορεινών χωριών με αποτέλεσμα κάνουν να επισκεφθούν τα ορεινά χωριά του νομού ολόκληρους μήνες. Οι αρνητικές επιπτώσεις στο σύνολο των μονίμων κατοίκων των περιοχών αυτών, ηλικιωμένων ή μη, είναι ήδη ορατές.

β) Τα Κέντρα Υγείας αγροτικού τύπου, στο χώρο ευθύνης των οποίων ανήκουν τα περιφερειακά ιατρεία, λόγω έλλειψης ιατρικού προσωπικού αντιμετωπίζουν έντονα λειτουργικά προβλήματα, με κυριότερο την κάλυψη των εφημεριών. Οι επιπτώσεις στην ποιότητα παροχής πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας στις απομακρυσμένες περιοχές της Ηπείρου είναι αυτονόητες.

Πέραν όλων αυτών, τα προβλήματα οξύνονται ακόμη περισσότερο από το γεγονός ότι τα Κέντρα Υγείας του Νομού Άρτας [Αγνάντων, Άνω Καλεντίνης, Δροσοπηγής (Βουλγαρέλι)] αντιμετωπίζουν ελλείψεις προηγμένου εργαστηριακού εξοπλισμού, ασθενοφόρων, ενώ οι περισσότερες κτιριακές εγκαταστάσεις είναι προβληματικές. Οι αγροτικοί γιατροί τις περισσότερες φορές έχουν στην ευθύνη τους αρκετά χωριά με αποτέλεσμα να μεταφέρονται από το ένα στο άλλο χωρίς να μπορούν πάντα να καλύψουν βασικές και έκτακτες ανάγκες, αναγκάζοντας τους κατοίκους- κυρίως τις ευπαθείς ομάδες, ηλικιωμένους και παιδιά- να μεταβαίνουν στα αστικά κέντρα ακόμα και για μια

συνταγογράφηση. Σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρείται το φαινόμενο δήμοι ενός νομού να εξυπηρετούνται από κέντρα υγείας γειτονικού νομού, όπως στην περίπτωση του κέντρου υγείας Φιλιππιάδας που εξυπηρετεί εκτός από τα 9 χωριά του δήμου και τα κοντινά χωριά του δήμου Φιλοθέης και Ξηροβουνίου του νομού Άρτας (20 περίπου). Αντίστοιχα προβλήματα παρατηρούνται και στο Γενικό νοσοκομείο της Άρτας όπου υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού και ανυπαρξία αιμοδυναμικού εργαστηρίου παρά τις αυξημένες ανάγκες του πληθυσμού, (υψηλά ποσοστά νεφροπαθών – μεσογειακής αναιμίας).

Το θέμα στο οποίο θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση και αφορά στην υγεία είναι η διαθεσιμότητα ασθενοφόρων του ΕΚΑΒ στις ορεινές περιοχές. Η έγκαιρη αντιμετώπιση επειγόντων περιστατικών και η ασφάλεια για τη ζωή άλλα και – αν θέλουμε να προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα -  οι υπηρεσίες προληπτικής ιατρικής, όπως για παράδειγμα η εξασφάλιση πλήρως εξοπλισμένων κινητών μονάδων που θα μπορούν να επισκέπτονται απομακρυσμένα ορεινά χωριά και θα προσφέρουν υπηρεσίες, είναι πολύ σημαντικοί παράγοντες για τη συγκράτηση του πληθυσμού στις ορεινές περιοχές όχι μόνο της Ηπείρου, αλλά και γενικότερα.

Επίσης, η επένδυση σε νέες τεχνολογίες (π.χ τηλεϊατρική) θα βοηθήσουν στον σταδιακό περιορισμό των προβλημάτων σε θέματα υγείας των κατοίκων των ορεινών περιοχών της Ηπείρου. Θετικό παράδειγμα προς αυτήν την κατεύθυνση αποτελεί το δίκτυο EPIRUS–NET, το οποίο λειτουργεί από το 2000. Είναι ένα δίκτυο Τηλε-ιατρικής και Τηλε-εργασίας, το οποίο ανήκει στην Γενική Γραμματεία Περιφέρειας Ηπείρου και αναπτύσσεται σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Βασικός κορμός του δικτύου είναι τα Ιωάννινα, η Άρτα, η Πρέβεζα και οι Φιλιάτες (Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο (Γ.Ν.) Ιωαννίνων, Γ.Ν.«Χατζηκώστα», Γ.Ν. Πρέβεζας, ΓΝ Άρτας, ΚΥ Μετσόβου) με προοπτική επέκτασης σε όλη την Ήπειρο, τη Λευκάδα και την Αιτωλοακαρνανία.

(http://2tee- nsmyrn.att.sch.gr/telemed.files/telemed.htm#epirus-net, http://medlab.cs.uoi.gr/epirusnet.asp)

Από την άλλη ένα - λεπτό- ζήτημα στο οποίο πρέπει να δοθεί λύση και παρατηρείται κυρίως στις απομακρυσμένες περιοχές είναι η  διαφορά στο επίπεδο της εκπαίδευσης των – ειδικευόμενων- γιατρών δεδομένου ότι άλλη είναι η εμπειρία, οι ευκαιρίες και η γνώση που αποκτάται σε ένα Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο και διαφορετική  σε ένα νοσοκομείο του κέντρου ή μιας μικρής επαρχιακής πόλης. Απαιτείται άρα αναδιοργάνωση του συστήματος και μηχανισμοί και πολιτικές τέτοιες που να εξασφαλίζουν ότι το επίπεδο εκπαίδευσης των γιατρών είναι ίδιο και ανεξάρτητο από το φορέα ο οποίος το παρέχει.

 

4. Εκπαίδευση

Στις ορεινές περιοχές του Νομού υπάρχει εποχική κάλυψη των εκπαιδευτικών αναγκών. Δάσκαλοι και καθηγητές τοποθετούνται για κάποιους μήνες - συνήθως πολύ μετά την έναρξη της σχολικής χρονιάς - και την επόμενη χρονιά παίρνουν μετάθεση για κάποιο αστικό κέντρο, με αποτέλεσμα οι θέσεις να μένουν κενές. Το γεγονός αυτό δημιουργεί σημαντικές ελλείψεις σε δασκάλους, με αρνητικές επιπτώσεις στην εκπαιδευτική διαδικασία.

 

5. Αναπτυξιακά προγράμματα

Σε όλα τα προγράμματα που έχουν κατά καιρούς εφαρμοστεί και εφαρμόζονται στην Ήπειρο (EQUAL, LEADER+, Ο.Π.Α.Α.Χ., INTERREG) τονίζεται ως τελικός στόχος και προϋπόθεση εξασφάλισης ικανοποιητικού επιπέδου ζωής, η οικονομική ανάπτυξη της περιοχής/περιφέρειας. Στο όνομα προγραμμάτων «Ολοκληρωμένης, Αειφόρου Ανάπτυξης της ορεινής- μειονεκτικής Ηπείρου» δίνεται έμφαση σε θέματα άρσης της απομόνωσης της περιοχής, καταπολέμησης της ανεργίας, συγκράτησης του ντόπιου ενεργού πληθυσμού στην ύπαιθρο, διατήρησης και προστασίας των φυσικών και πολιτισμικών διαθεσίμων, ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας των γυναικών και των νέων,  κ.α.. Δίνεται έμφαση με άλλα λόγια σε ζητήματα-προβλήματα της περιφέρειας Ηπείρου τα οποία είναι και υπαρκτά και κρίσιμα. Το πρόβλημα ξεκινάει από τη στιγμή που μόνος και κύριος προσανατολισμός των προγραμμάτων αυτών είναι η οικονομική ανάπτυξη και η εισοδηματική ενίσχυση των περιφερειών, γεγονός που δημιουργεί εξαρτήσεις. Η μονομέρεια αυτή αποτελεί πρόβλημα διότι, «η ανάπτυξη, είτε θα είναι ολοκληρωμένη, δηλαδή ταυτόχρονα οικονομική, κοινωνική, τεχνική/τεχνολογική, πολιτική και πολιτισμική, σε διαλεκτική αρμονία και με σεβασμό στο συγκεκριμένο φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον, του οποίου μέρος είναι ο άνθρωπος, ή δεν θα υπάρχει καθόλου (Ρόκος 1963, 1964, 1967, 1970, 1972, 1975, 1977, 1980, 1986, 1988,1993, 1994, 1995, 1998). Θεωρείται, για παράδειγμα, μειονέκτημα ο προσανατολισμός με βάση τα έργα μικρής κλίμακας τα οποία αξιοποιώντας όλη την τρέχουσα τεχνογνωσία και τεχνολογία μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες, να σεβαστούν το τοπικό φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον και να ελαχιστοποιήσουν τα προβλήματα μιας ορεινής περιοχής με γνώμονα την αρχή «Think globally, act locally” (Σκέψου παγκόσμια, δράσε στον τόπο σου) και με μια εκ των κάτω αντίληψη. Αντίληψη, η οποία συνυπολογίζει τις πραγματικές ανάγκες του τόπου, τις πραγματικές δυσκολίες στην επιβίωση, τις δυνατότητες και τους αντικειμενικούς περιορισμούς του ορεινού τοπίου, και όχι τις επίπλαστες ανάγκες που προσπαθούν να δημιουργήσουν με βάση τη φυσική και κοινωνικοοικονομική πραγματικότητα άλλων περιοχών ή με βάση τα ενιαία σχέδια και προγράμματα π.χ. αγροτικής ανάπτυξης σε εθνικό ή υπερεθνικό (Ευρωπαϊκή Ένωση) επίπεδο (Ρόκος, 2001).  Απαιτείται μια νοοτροπία στα αναπτυξιακά προγράμματα που να «αφουγκράζεται» τα προβλήματα και να ενσωματώνει τις ιδέες, τις απόψεις, τις βλέψεις των ίδιων των κατοίκων των ορεινών περιοχών για τον τόπο τους. Η ανάγκη όμως αυτής της πολυσήμαντης διαλεκτικής αρμονίας, συμμετρίας και ισορροπίας στη διαδικασία ολοκλήρωσης του «οικονομικού» με το «κοινωνικό», το «πολιτικό» και το «πολιτισμικό», με την κατάλληλη και σε αρμονία με τη φύση, τις παραδόσεις αλλά και τις προόδους της επιστήμης και τεχνικής τεχνολογία σε κάθε σχέδιο και πρόγραμμα ανάπτυξης, δεν είναι δυστυχώς ακόμη ευρέως κατανοητή και παραδεκτή σήμερα (Ρόκος, 2004).

Τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά, το δυσπρόσιτο των ορεινών οικισμών και οι δυσκολίες της επιβίωσης διαμόρφωσαν τον «κλειστό» χαρακτήρα των κατοίκων, οι οποίοι έχουν αναπτύξει μια αρνητική νοοτροπία και δυσπιστία- ίσως όχι αδικαιολόγητα-  απέναντι σε οποιαδήποτε αλλαγή. Ένα μικρό παράδειγμα της δυσπιστίας τους αποτελεί το γεγονός ότι οι τοπικοί αγρότες της περιοχής Τζουμέρκων, παρόλο που τους δόθηκε οικονομική ενίσχυση από το 3ο ΚΠΣ (μέσω του Π.Ε.Π.), έχουν ως τώρα δείξει αξιοσημείωτη απροθυμία να προβούν σε διαπίστευση προέλευσης και ποιότητας των τοπικών τους προϊόντων. Ίσως γιατί επικρατεί ισχυρός ατομισμός και έλλειψη εμπιστοσύνης απέναντι σε συλλογικές πρωτοβουλίες και δίνεται έμφαση σε οικογενειακού τύπου δραστηριότητες).

(Εκθέσεις για τις Αγροτικές Περιοχές. Τα Τζουμέρκα. Αξιολόγηση και Προτάσεις, 2000).

 

Γ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

1. Έργα υποδομής

1.1 Οδικό Δίκτυο

Οι σημαντικές ελλείψεις σε έργα υποδομής και υπηρεσίες κοινής ωφέλειας αποτελούν άλλη μια αιτία εγκατάλειψης των ορεινών περιοχών. Τα χωριά της ορεινής Άρτας εμφανίζουν μεγάλη γεωγραφική διασπορά, ως εκ τούτου είναι απομονωμένα μεταξύ τους, με έντονο πρόβλημα έλλειψης υποδομών και υπηρεσιών κοινής ωφέλειας. Το οδικό δίκτυο είναι στις περισσότερες περιπτώσεις αναξιόπιστο, με άσχημη βατότητα και ακατάλληλο οδόστρωμα (η γεωμορφολογία της περιφέρειας συντελεί σε συνδυασμό με την ανεπάρκεια του οδικού δικτύου στο να παραμείνουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, κυρίως τη χειμερινή περίοδο, χωρίς συγκοινωνία πολλοί ορεινοί οικισμοί και κοινότητες) ενώ και οι χρηματοδοτήσεις που κατά καιρούς έρχονται μέσω ευρωπαϊκών και περιφερειακών προγραμμάτων δε φτάνουν στους μικρούς απομονωμένους οικισμούς.

 

1.2 Φράγματα - Υδροηλεκτρικά έργα

Πολλοί από τους ορεινούς υδροφόρους ορίζοντες τροφοδοτούνται από το υψηλό ποσοστό βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων με αποτέλεσμα να αποτελούν υψηλής αξίας υπόγειους ταμιευτήρες ενώ πολλές φορές παρέχουν τη δυνατότητα μεταφοράς νερού με βαρύτητα, λόγω υψομέτρου, προς τις χαμηλότερες περιοχές υψηλής ζήτησης νερού και συχνά βρίσκονται σε περιοχές κατάλληλες για κατασκευή μικρών υδροηλεκτρικών έργων. Στον Άραχθο υπάρχουν ήδη τα δύο φράγματα του Πουρναρίου (Ι και ΙΙ)

ενώ προβλεπόταν η κατασκευή ενός ακόμη υδροηλεκτρικού φράγματος στον ποταμό Άραχθο στη θέση Άγιος Νικόλαος Δαφνωτής, το οποίο δεν πρόκειται τελικά να κατασκευαστεί, καθώς το Συμβούλιο της Επικρατείας έκανε δεκτή την αίτηση ακύρωσης των φορέων των Τζουμέρκων. (http://www.epirotikosagon.gr/service.asp?ArticleId=2226)Η πρόβλεψη για την κατασκευή του εν λόγω φράγματος πυροδότησε πολλές αντιδράσεις και κινητοποιήσεις από την πλειοψηφία των φορέων της περιοχής, Η προβλεπόμενη μονάδα με ισχύ 200 MW επρόκειτο να δημιουργήσει μία τεχνητή λίμνη έκτασης 5 τετραγωνικών χιλιομέτρων στα όρια των νομών Άρτας και Ιωαννίνων ενώ το ύψος του φράγματος θα έφτανε τα 114 μέτρα. Οι φορείς και οι κάτοικοι επικεντρώθηκαν στις έντονες αρνητικές συνέπειες, που θα μπορούσε να επιφέρει η κατασκευή του φράγματος, όπως : Η σημαντική άνοδος του υδροφόρου ορίζοντα που θα μπορούσε να επιτείνει τα προβλήματα κατολισθήσεων που ήδη είναι πυκνές στην περιοχή του Ξηροβουνίου, εξαιτίας της ιδιάζουσας γεωλογικής σύστασής του που ευνοεί την εμφάνισή τους. Η παρουσία ορυκτού άλατος στο Μονολίθι σε συνδυασμό με την άνοδο των υδροφόρων θα οδηγήσει σε διαλυτοποίηση με κίνδυνο αποσταθεροποιήσης των δυτικών πρανών της λεκάνης του φράγματος, κατολισθήσεων, αλάτωσης του νερού και πιθανής αύξησης σεισμικότητας. Επίσης η  λίμνη θα κατέκλυζε τον συνοικισμό Πλάκας Ραφταναίων, όπου βρίσκονται δύο σημαντικά μνημεία της ιστορικής και πολιτιστικής ταυτότητας της περιοχής, η γέφυρα της Πλάκας και το κτίριο του τελωνείου. Παράλληλα η κατασκευή του φράγματος θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά την οικολογική ισορροπία της περίφημης χαράδρας του Αράχθου, θα μετέβαλε το ρέον οικοσύστημα του ποταμού σε λιμναίο, θα μπορούσε να δημιουργήσει αλληλοδιαδοχή πλημμυρικών παροχών και περιόδων απόλυτης ξηρασίας, θα δυσχέραινε την κίνηση υδρόβιων οργανισμών και θα αλλοίωνε την υπάρχουσα χλωρίδα και πανίδα.. Η συμβολή του νέου φράγματος στην ετήσια εθνική παραγωγή ρεύματος θα άγγιζε μόλις το 0.53%, ενώ και οι θέσεις εργασίας που θα δημιουργούνταν θα ήταν προσωρινές. (http://www.pramanta.gr/dimos/nea/25_01_1999.htm, http://www.xsap.gr/personal/istories_araxthos.htm).

Οι πιθανές επιπτώσεις αλλά και οι αντιδράσεις που προκύπτουν από την κατασκευή ενός φράγματος- του συγκεκριμένου αλλά και άλλων- είναι εδώ και δεκαετίες θέμα συζήτησης των εμπλεκόμενων, κάθε φορά, φορέων, των αρμόδιων υπηρεσιών, των περιβαλλοντολόγων, των περιβαλλοντικών οργανώσεων κλπ. και εντάσσονται- εν μέρει- στο πλαίσιο του συνδρόμου NIMBY (Not In My Back Yard). Υπάρχουν πολέμιοι και υποστηρικτές του θέματος με εκατέρωθεν επιχειρήματα. Το ζητούμενο σε αυτές τις περιπτώσεις θα πρέπει να είναι: η κατασκευή ή μη του φράγματος να μην θεωρείται αποτέλεσμα τοπικιστικών ή ωφελιμιστικών κριτηρίων αλλά επιστημονικής, εμπεριστατωμένης, αξιοκρατικής, αντικειμενικής μελέτης της κατάστασης και συνυπολογισμού όλων των παραμέτρων μιας τέτοιας μορφής ανάπτυξης- περιβαλλοντικών, κοινωνικών, οικονομικών, τεχνολογικών, πολιτικών, πολιτιστικών- με τρόπο που να σέβεται τον άνθρωπο και το φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο αυτός εντάσσεται ειρηνικά και δημιουργικά, ως οργανικό και αναπόσπαστο μέρος του και όχι ως κυρίαρχος, ιδιοκτήτης ή εκμεταλλευτής του. (Ρόκος, 2004).

2. ΧΑΔΑ - ΧΥΤΑ

Σημαντικό πρόβλημα αποτελεί η ύπαρξη παράνομων Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων (ΧΑΔΑ). Το πρόβλημα είναι υπαρκτό όχι μόνο στην περιφέρεια Ηπείρου αλλά σε ολόκληρη την Ελλάδα και βάσει νομοθεσίας- κοινοτικής και εθνικής- θα πρέπει η χώρα μέχρι το τέλος του 2008 να κλείσει όλους τους ΧΑΔΑ και να κατασκευάσει 56 νέους οργανωμένους Χώρους Υγειονομικής Ταφής. Η κατάσταση είναι απογοητευτική, καθώς σύμφωνα με στοιχεία (Μάιος 2005) της αρμόδιας Επιτροπής του ΥΠΕΧΩΔΕ που είχε ως αποστολή να καταγράψει και να κατατάξει σε κατηγορίες τους ΧΑΔΑ, ο συνολικός αριθμός ανέρχεται σε 2626 από τους οποίους οι 1426 είναι ενεργοί. Άλλες πηγές αναφέρουν πως στην πραγματικότητα, υπάρχουν διάσπαρτες στην επικράτεια 3.066 ανεξέλεγκτες χωματερές, συνολικής έκτασης πάνω από 40.000 στρέμματα. Πολλές από αυτές εμφανίζονται στους επίσημους υπολογισμούς ως ανενεργές, αλλά δεν είναι, καθώς «χρησιμοποιούνται» για ρήψη μπάζων, πετρελαιοειδών και άλλων αποβλήτων. Για τις ανεξέλεγκτες χωματερές που θα παραμείνουν ανοιχτές από 01-01-2009, η χώρα θα πρέπει να πληρώνει 34.000 ευρώ (για την κάθε μία) ημερησίως στην Ε.Ε. (Χατζηιωαννιδου Ε., 2008). Στην Ήπειρο λειτουργούσαν 265 ΧΑΔΑ. Ύστερα από τις πρωτοβουλίες της Περιφέρειας και σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση 101 χωματερές έχουν ήδη αποκατασταθεί, 139 είναι σε φάση αποκατάστασης και 25 θα παραμείνουν σε λειτουργία μέχρι την ολοκλήρωση των ΧΥΤΑ. (www.epirus.gov.gr/news/dt/2008/dt1205.doc).

Πολλές φορές οι ΧΑΔΑ βρίσκονται πολύ κοντά σε ρέματα και δάση με κίνδυνο ρύπανσης του εδάφους, των επιφανειακών αλλά και των υπόγειων υδάτων ενώ υπάρχει σοβαρός κίνδυνος και για την υγειά των κατοίκων που ζουν σε οικισμούς κοντά στα σημεία απόρριψης. Επιπλέον οι χώροι αυτοί αποτελούν πόλο έλξης της άγριας πανίδας που προσαρμόζεται τελικά σε κατώτερης ποιότητας και ανθρωπογενούς προέλευσης τροφή. Συγκεκριμένα για την Ήπειρο 12% των ΧΑΔΑ βρίσκονται σε απόσταση ≤100 μ από ρέμα μόνιμης ροής και 39% σε απόσταση≤100 μ από δάσος. (ΥΠΕΧΩΔΕ, 2005). Για το νομό Αρτας οι ΧΑΔΑ είναι 47. Δήμοι :Αγνάντων (πέντε), Αθαμανίας (εννέα), Αμβρακικού (πέντε), Αράχθου (δύο), Αρταίων (δύο), Βλαχέρνας (μία), Ηράκλειας (μία), Κοιν. Θεοδωριανών (μία), Κοιν. Κομμένου (μία), Κοιν. Μελισσουργών (μία), Κομποτίου (τρεις), Ξηροβουνίου (δύο), Πέτα (τρεις), Τετραφυλίας (πέντε), Φιλοθέης (έξι). (Χατζηιωαννίδου, 2007).

Συγκεκριμένα, τον Ιούνιο του 2008 ξεκίνησε, μετά από μεγάλη καθυστέρηση, η (6 μηνη) δοκιμαστική λειτουργία του ΧΥΤΑ Βλαχερνών, χωρίς όμως να έχουν λυθεί σημαντικά προβλήματα που σχετίζονται με: τη διάθεση της λυματολάσπης του βιολογικού της Άρτας (τριτοβάθμια επεξεργασία) ο οποίος δέχεται λύματα από ολόκληρο το νομό, τη διαχείριση των ογκωδών απορριμμάτων και των λευκών συσκευών, την έλλειψη χωροθέτησης Σταθμού Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων (με δεδομένο ότι ο δήμος Άρτας μεταφέρει 30 με 40 τόνους ημερησίως), το κόστος μεταφοράς των απορριμμάτων στο ΧΥΤΑ (30 με 35 ευρώ ο τόνος) το οποίο δεν προβλέφθηκε να καλυφθεί από τον προϋπολογισμό του δήμου, την έλλειψη απορριμματοφόρων.

Σήμερα στη χώρα λειτουργούν 45 Χώροι Υγειονομικής Ταφής Απορριμμάτων, που καλύπτουν το 60% των αναγκών εξυπηρετώντας 318 δήμους, ενώ σε φάση υλοποίησης βρίσκονται 56 νέοι ΧΥΤΑ (18 εκ των οποίων είναι επεκτάσεις) που θα καλύψουν τις ανάγκες 670 δήμων. Κοινή διαπίστωση είναι πως τα περισσότερα έργα κατασκευής ΧΥΤΑ σε αυτή τη φάση έχουν μεγάλα προβλήματα υλοποίησης, όχι για λόγους οικονομικούς, αλλά καθαρά κοινωνικούς, καθώς οι αντιδράσεις πολιτών είναι μεγάλες. Πρόκειται για τις συνήθεις αντιδράσεις των πολιτών -σύνδρομο Not In My Back Yard: NIMBY- όχι μόνο σε θέματα χωροθέτησης ΧΥΤΑ αλλά και σε οποιοδήποτε άλλο τεχνικό έργο, με πιθανές συνέπειες στο περιβάλλον π.χ. οδικοί άξονες, φράγματα κλπ. Έτσι τίθεται το ερώτημα κατά πόσο απαιτείται μεγαλύτερη αποφασιστικότητα από την πλευρά των υπευθύνων για τη χωροθέτηση των νέων ΧΥΤΑ ή απαιτείται και η συνειδητοποίηση της τοπικής κοινωνίας ότι εκτός από δικαιώματα έχει και κάποιες υποχρεώσεις.

Κρίνεται λοιπόν για άλλη μια φορά απαραίτητη η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση  της τοπικής κοινωνίας- αλλά και των στελεχών της τοπικής αυτοδιοίκησης- με ορθή και εμπεριστατωμένη και όχι αποσπασματική και αντιεπιστημονική ενημέρωση και γνώση.

Βεβαίως, υπάρχουν και θετικά παραδείγματα περιοχών στις οποίες έγινε η χωροθέτηση του ΧΥΤΑ και η υλοποίηση του έργου ήταν άμεση και χωρίς προβλήματα, όπως στην περίπτωση του ΧΥΤΑ της Βόρειας Διαχειριστικής Ενότητας Ευβοίας (εξυπηρετεί 7 δήμους) όπου μέσα σε ένα χρόνο (2006-2007) ολοκληρώθηκε το έργο. Το «κλειδί» στην περίπτωση αυτή ήταν η διαρκής και ενδελεχής ενημέρωση των πολιτών σε όλα τα στάδια της διαδικασίας.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η συμμετοχή και συμβολή του κοινού για τα θέματα των επιπτώσεων στο περιβάλλον από έργα αλλά και προγράμματα  πριν την υλοποίησή τους, συνιστά μια δημοκρατική αλλά και σημαντική προληπτική διαδικασία προς την κατεύθυνση της συν-ευθύνης διαχείρισης του περιβάλλοντος. (Έκθεση Περιβάλλον 2000-2006). Εξάλλου μόνο όταν κάποιος συμμετέχει ενεργά σε κάτι και μετέχει στις αποφάσεις για την υλοποίησή του μπορεί και να το βελτιώσει και να είναι συνεπής στην υποχρέωση εφαρμογής του.

 

3. Επιφανειακά – Υπόγεια Ύδατα

 

3.1 Επιφανειακά ύδατα

Τα επιφανειακά νερά στην περιοχή της Πίνδου, αλλά και ολόκληρης της Ηπείρου, εκτός από τις παράκτιες περιοχές, θεωρούνται από τα καθαρότερα στην Ευρώπη. (Γεωργιοπούλου,2007). Παρόλα αυτά, μετρήσεις που έχουν γίνει τον τελευταίο καιρό δείχνουν ότι η καλή, μέχρι πρότινος, ποιότητα των νερών της Ηπείρου κινδυνεύει  να αλλοιωθεί εξαιτίας της ρύπανσης από ανθρωπογενείς πηγές. Συγκεκριμένα, από μετρήσεις φυσικοχημικών υδατικών παραμέτρων που έχουν γίνει κατά καιρούς από πανεπιστημιακά ιδρύματα (ΑΠΘ, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων), έχουν προκύψει υψηλές τιμές, πολλές φορές και πάνω από τα επιτρεπόμενα από την Ε.Ε. όρια. Σε ό,τι αφορά τον Άραχθο, κινδυνεύει περισσότερο από ρύπανση σε σημεία που καταλήγουν τα νερά από τις πεδιάδες της Άρτας (π.χ. ανεπεξέργαστα απόβλητα φρουτοβιομηχανίας). Στον ποταμό Λούρο έχουν ανιχνευθεί υψηλές τιμές - 5 φορές υψηλότερες από το ανώτατο Ευρωπαϊκό όριο τιμών - COD (Chemical Oxygen Demand: δείκτης για την οξείδωση που έχουν υποστεί τα στοιχεία που υπάρχουν στο νερό) και αμμωνίου, πιθανώς εξαιτίας των σφαγείων και χοιροστασίων της περιοχής αλλά και των αστικών λυμάτων (Χαραλαμπάκης, 2005). Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί το γεγονός ότι ο Λούρος αποτελεί την πηγή πόσιμου νερού για χωριά της περιοχής! Στις συγκεκριμένες μετρήσεις παρατηρήθηκαν επίσης υπερβάσεις των ανώτατων επιτρεπτών ορίων της E.E. στις συγκεντρώσεις των φωσφορικών και στο Λούρο και στον Άραχθο, προφανώς εξαιτίας της χρήσης  λιπασμάτων στα χωράφια. Επίσης οι μονάδες επεξεργασίας γάλακτος, αλλά και οι βιομηχανίες παραγωγής κρέατος, πουλερικών και κρεατοσκευασμάτων αποτελούν τις κυριότερες πηγές ρύπανσης, όταν τα λύματά τους χωρίς να έχουν υποστεί την απαιτούμενη επεξεργασία απορρίπτονται στα επιφανειακά ύδατα. Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι πολλές από τις μονάδες μεταποίησης που εντοπίζονται στον άξονα Άρτας–Φιλιππιάδας  (στα όρια με το Νομό Πρέβεζας) είναι υπεύθυνες για την επιβάρυνση της ποιότητας των υδάτων του Αμβρακικού κόλπου, ενώ τη μερίδα του λέοντος στη ρύπανση του κόλπου κατέχουν τα ελαιοτριβεία της περιοχής (ποιοτική υποβάθμιση υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα και επιφανειακών υδάτων) .

Είναι προφανές από τα παραπάνω ότι υπάρχει άμεση ανάγκη προστασίας των ποιοτικών και ποσοτικών παραμέτρων του υδάτινου δυναμικού της περιοχής. Υπάρχει ανάγκη εντατικοποίησης των υδρογεωλογικών ερευνών, παρακολούθησης και συστηματικού ελέγχου των φυσικοχημικών υδατικών παραμέτρων ώστε να εντοπίζονται έγκαιρα οι πηγές ανθρωπογενούς ρύπανσης- στο πλαίσιο της προληπτικής περιβαλλοντικής διάστασης-, υπάρχει ανάγκη περιορισμού ή/και αποφυγής χρήσης φυτοφαρμάκων προκειμένου να αποφεύγεται ρύπανση εξαιτίας της έκπλυσής τους στο έδαφος και της επιφανειακής ή/και της υπόγειας απορροής, ανάγκη δημιουργίας μονάδων επεξεργασίας λυμάτων- όπως προβλέπει η νομοθεσία κ.α. Παρόλο που η περιβαλλοντική προληπτική διάσταση είναι ανύπαρκτη στο «σχεδιασμό της περιβαλλοντικής πολιτικής» στην Ελλάδα,  ίσως είναι καιρός και με αφορμή την υποχρεωτική εφαρμογή της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ «για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων» (Εναρμονίστηκε στο εθνικό δίκαιο με το Π.Δ.51, Αρ.ΦΕΚ 54/08.03.2007) να γίνει μια ουσιαστική προσπάθεια ολοκληρωμένης προστασίας και ορθολογικής διαχείρισης των επιφανειακών, παράκτιων και υπόγειων νερών της Ελλάδας και ειδικότερα του υδατικού διαμερίσματος Ηπείρου, το οποίο είναι ιδιαίτερα πλεονασματικό σε νερό.

Πηγή: http://www.tanea.gr/Article.aspx?d=20050427&nid=4387755

 

3.2 Υπόγεια Ύδατα

Αν και τα νερά των ορεινών περιοχών θεωρούνται περισσότερο προστατευμένα, σε σύγκριση με τις πεδινές ή παραθαλάσσιες περιοχές, εντούτοις μπορούν να απειληθούν από ρύπανση. Έτσι τελευταία, για ένα μεγάλο διάστημα η ποιότητα των υπόγειων νερών της Ηπείρου εμφανίζεται κακή. Το 27% του υπόγειου νερού της περιοχής είναι διαταραγμένης ποιότητας και κατά περίπτωση ακατάλληλο. Τους τελευταίους μήνες (2008) δεν λειτουργεί στην Ήπειρο το δίκτυο παρακολούθησης της ποιότητας των υπόγειων νερών, καθώς το περιφερειακό γραφείο του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών είναι υποστελεχωμένο. Την ποιότητα των υδάτων στην περιοχή ελέγχουν αποσπασματικά διάφορες υπηρεσίες. Μέσα στη διετία 2008-2009 οι Δήμοι της Ηπείρου έχουν υποχρέωση: Να απογράψουν τα έργα υδροληψίας, τα υδατικά συστήματα που ήδη εκμεταλλεύονται, καθώς και τις πηγές των γεωτρήσεων και των υγροτόπων. Να εντοπίσουν νέους υδροφόρους ορίζοντες άριστης ποιότητας. Να αποτυπώσουν τις περιοχές όπου οι υδροφόροι ορίζοντες δεν παρουσιάζουν καλή ποιότητα. Να καταγράψουν όλες τις εν δυνάμει ρυπαντικές δραστηριότητες και τα σημεία εκπομπής τους στα υδατικά συστήματα. Να διενεργούν συστηματικούς υδροχημικούς ελέγχους όλων των σημείων υδροληψίας και όσων σημείων υποβαθμίζουν τα νερά. (Πρωινός λόγος, 11.06.2008)

Ρύπανση των υπόγειων νερών μπορεί να προκληθεί εξαιτίας της επικοινωνίας των επιφανειακών νερών με βαθείς υδροφόρους ορίζοντες, όπως π.χ συμβαίνει με τον Άραχθο πριν τη γέφυρα της Άρτας, καθώς και εξαιτίας της επικοινωνίας των επιμέρους λεκανών με άλλες περιοχές όπως αυτών του Λούρου και του Αράχθου με την πεδιάδα των Ιωαννίνων, όπου υπάρχουν καταβόθρες και ρίχνονται απόβλητα,. Στη μόλυνση των νερών της περιοχής συμβάλλει και η εκτεταμένη ανάπτυξη χοιροτροφείων όπου χαρακτηρίζεται έντονη και πολλές φορές ανεξέλεγκτη. Επιπλέον, η ανύψωση συχνά του υδροφόρου ορίζοντα το χειμώνα εμπλουτίζει το νερό με ουσίες π.χ ΝΟ3  κ.α. (Μαρίνος Γ., et al., 1984).

Η υψηλή ζήτηση νερού που παρατηρείται στην Ελλάδα έχει οδηγήσει σε υπερεκμετάλλευση και υπεράντληση των τοπικών υδατικών πόρων με σοβαρές συνέπειες όπως: πτώση στάθμης υπόγειων νερών, αχρήστευση υδροληπτικών έργων, διείσδυση της θάλασσας και υφαλμύρινση, καθίζηση εδαφών κ.α. Στην Ήπειρο παρατηρούνται τέτοια φαινόμενα σε αρκετές περιοχές, μικρότερης όμως έκτασης και έντασης εξαιτίας των αυξημένων βροχοπτώσεων. Στην πεδιάδα της Άρτας τα υδροληπτικά έργα άντλησης υπόγειων νερών ανέρχονται, σύμφωνα με στοιχεία του 2003, σε 5.500 και θα πρέπει να μετρηθούν οι επιπτώσεις τους εκ νέου. (Κουμαντάκης, 2007).

 

Βιβλιογραφία

Βασενχόφεν Λ. 2008. Εθνικός χωροταξικός σχεδιασμός: Περιεχόμενο, διαδικασία και προγράμματα. Ημερίδα Νόμος και Φύση, 28/01/08.

Βραβορίτου Α., 2007. Ξεσηκωμός για τους ΧΥΤΑ. Ελευθεροτυπία: 4-10-2007

Γεωργιοπούλου Τ., 2007. Η γεωγραφία της ρύπανσης των υδάτων μας. Στην Ήπειρο τα πιο καθαρά επιφανειακά νερά. Καθημερινή: 22-09-2007

Γιαννακούρου Τ., 2008. Το θεσμικό πλαίσιο για τον χωροταξικό σχεδιασμό στην Ελλάδα: Παρελθόν, παρόν και μέλλον. Ημερίδα Νόμος και Φύση, 28/01/08.

Ε.Υ.Δ. Π.Ε.Π. Ηπείρου, Στρατηγικό Σχέδιο Ανάπτυξης Περιφέρειας Ηπείρου 2007–2013, Φεβρουάριος 2005, σ. 5.

Εκθέσεις για τις Αγροτικές Περιοχές. Τα Τζουμέρκα. Αξιολόγηση και Προτάσεις, ΟΟΣΑ, 2000. (http://www.minenv.gr/4/42/g4201.htm)

Ζαμπέλης Χ., Γιαλύρη Θ., 2004. Ο χωροταξικός σχεδιασμός ως εργαλείο διαφοροποίησης και αναβάθμισης των ορεινών περιοχών του εθνικού χώρου και δημιουργίας νέας εταιρικής σχέσης πόλης – υπαίθρου. Η ολοκληρωμένη ανάπτυξη στις ορεινές περιοχές. Θεωρία και πράξη. Πρακτικά του 3ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου του Ε.Μ.Π. για την προστασία και ανάπτυξη του ορεινού περιβάλλοντος και των τοπικών ευρωπαϊκών πολιτισμών, Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου: 7-10 Ιουνίου 2001.

Καλιαμπάκος Δ., 200?. Το σύνδρομο Ν.Ι.Μ.Β.Υ. και η χαμένη τιμή της Ελληνικής Πολιτείας.

Κουμαντάκης Ι., 2007. Η αξιοποίηση των υπόγειων νερών των ορεινών ζωνών του Δήμου Μετσόβου. Η ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της Ηπείρου. Πρακτικά του 4ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου του Ε.Μ.Π. για την προστασία και ανάπτυξη του ορεινού περιβάλλοντος και των τοπικών ευρωπαϊκών πολιτισμών, Τόμος Β΄, Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου: 23-26 Σεπτεμβρίου 2004.

Μαρίνος Γ.,  Μαρίνος  Π.  Στουρνάρας  Γ.,  Καροτσιέρης  Ζ., Υποδειγματική  μελέτη  συνδυασμένης  διαχείρισης  των  υδάτων  των  λεκανών  Λούρου  και  Αράχθου,  Α΄ Στάδιο-Προκαταρκτικό, Υπουργείο  Ενέργειας  και  Φυσικών  Πόρων,  Αθήνα,  1984

Μενουδάκος Κ., 2008. Ο χωροταξικός σχεδιασμός στη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας. Ημερίδα Νόμος και Φύση, 28/01/08.

Περιφέρεια Ηπείρου, 2008. Δελτίο τύπου 15-1-2008. : http://www.epirus.gov.gr/index.html

Ρόκος, Δ., 2004. H Αξιοβίωτη Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη για ένα Ειρηνικό και Καλύτερο Κόσμο, 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Περιβάλλοντος «Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη και Περιβάλλον», Ένωση Ελλήνων Φυσικών, 9-12 Δεκεμβρίου 2004, Θεσσαλονίκη.

Ρόκος Δ. 2007. Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της Ηπείρου Προβλήματα, Δυνατότητες και Περιορισμοί. Η ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της Ηπείρου. Πρακτικά του 4ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου του Ε.Μ.Π. για την προστασία και ανάπτυξη του ορεινού περιβάλλοντος και των τοπικών ευρωπαϊκών πολιτισμών, Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου: 23-26 Σεπτεμβρίου 2004.

Ρόκος Δ., 2001. Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη στις Ορεινές Περιοχές. Θεωρία και Πράξη. Πρακτικά του 3ου Διεπιστημονικού Διαπανεπιστημιακού Συνεδρίου του Ε.Μ.Π. " Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη στις Ορεινές Περιοχές. Θεωρία και Πράξη", Συνεδριακό Κέντρο Μετσόβου, 7-10 Ιουνίου 2001.

Συνοπτική Έκθεση Πολιτικής και Προσανατολισμού. Περιβάλλον 2000-2006,Υπευθ. Καθ. Ν.Σ.Μάργαρης. Μυτιλήνη 1998

ΤΕΕ, Σχέδιο Νόμου: Χωροταξικός Σχεδιασμός και Αειφόρος Ανάπτυξη. Αφιέρωμα ΤΕΕ, 10/05/99 : http://www.tee.gr/online/afieromata/1999/2050/pg005.shtml

ΥΠΕΧΩΔΕ, 2005. ΤΕΛΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΟΜΑΔΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΥΠΕΧΩΔΕ. Προώθηση έργων αποκατάστασης Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων(ΧΑΔΑ)

ΥΠΕΧΩΔΕ, Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό. Σχέδιο Κ.Υ.Α.

ΥΠΕΧΩΔΕ, Πλαίσιο Εθνικών Κατευθύνσεων Χωροταξικού Σχεδιασμού και Εθνικής Ανάπτυξης: http://www.minenv.gr

Χαραλαμπάκης Μ., 2005. SΟS για τα ηπειρώτικα ποτάμια. ΤΑ ΝΕΑ: 27-04-2005

Χατζηιωαννίδου Ε., 2007. Ελλάδα, η χώρα των 3.066 χωματερών. Καθημερινή: 2-12-2007

Χρηστάκης Μ., 2006. Μελέτη για οικονομικά και κοινωνικά στοιχεία περιοχής Ηπείρου,  Ευρωπαϊκό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Κατάρτισης, Κοινοτικό Πρόγραμμα EQUAL Αναπτυξιακή Σύμπραξη “ΑΜΕΑ για τη λειτουργία δικτύου”. Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα.

 

Διαδίκτυο

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_100055_02/12/2007_250868

http://www.in.gr/news/article.asp?lngEntityID=815724

http://www.naftemporiki.gr/news/static/07/06/19/1347712.htm

http://www.nomosphysis.org.gr/articles.php?artid=107&lang=1&catpid=6

http://www.survey.ntua.gr/main/studies/environ/keimena.html

http://www.enet.gr/online/online_text/c=112,dt=04.10.2007,id=31907264

http://www.epcon.gr/s/Gegonota_all.asp

http://www.tanea.gr/Article.aspx?d=20050427&nid=4387755

http://www.ioannina24.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=15121&Itemid=205

http://www.ogeeka-dimitra.org.gr/enimerosi/pep_epeiroy/pep_epeiroy_katastasi.htm

http://www.epirus.gov.gr/region/profile_region_epirus.pdf

http://www.rizospastis.gr/page.do?publDate=27/7/2007&id=8866&pageNo=11&direction=1

http://www.enet.gr/online/online_text/c=112,dt=27.08.2007,id=3666856

http://www.medlab-uoi.gr/metro1.4/ppt/%CE%A5%CF%80%CE%BF%CE%AD%CF%81%CE%B3%CE%BF%201/%CE%9D%CE%AD%CE%B5%CF%82%20%CE%A4%CE%B5%CF%87%CE%BD%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%AF%CE%B5%CF%82%20%CF%83%CF%84%CE%B9%CF%82%20%CE%A5%CF%80%CE%B7%CF%81%CE%B5%CF%83%CE%AF%CE%B5%CF%82%20%CF%84%CE%B7%CF%82%20%CE%94%CE%B7%CE%BC%CF%8C%CF%83%CE%B9%CE%B1%CF%82%20%CE%A5%CE%B3%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82.ppt

http://www.ixotisartas.gr/(A(kFqhuN35yAEkAAAANzAxZjdjODgtNWZlZS00NmQ3LTgzNGItZTM5MDU1YjViYjll0InnsK6ml-hkBXvaYxDb70ldp-E1))/ShowArticle.aspx?ID=2543

http://www.proinoslogos.gr/pn/index.php?module=pagesetter&func=viewpub&tid=6&pid=423

http://www.theodoriana.com/media/20.pdf

http://www.pramanta.gr/dimos/nea/25_01_1999.htm

http://www.xsap.gr/personal/istories_araxthos.htm

http://www.epirotikosagon.gr/service.asp?ArticleId=2226

http://www.bep.gr

http://ec.europa.eu/ellada/pdf/k_xeimariotis__.doc