Προβλήματα

Προβλήματα - Απειλές - Ανάγκες Περιοχής Τζουμέρκων

Τα όρη Αθαμανών κατά το παρελθόν είχαν πυκνά δάση. Όμως, κατά τα τελευταία χρόνια έχουν υποστεί έντονη αποψίλωση, οφειλόμενη στην εκτεταμένη υλοτομία και στη βόσκηση. Γι’ αυτό το λόγο υπάρχουν στην περιοχή μεγάλες γυμνές εκτάσεις.

Σαν προβληματικές δασικές περιοχές μπορούν να θεωρηθούν οι εξής:

Περιοχή: Πηγών – Καστανιάς – Ελάτης – Μηλιανών – Αστροχωρίου – Ρετσινών –Βελεντζικού

Περιοχή: Κλειδιού –Σκουληκαριάς– Μεσόπυργου

Περιοχή: Καταρράκτη – Αγνάντων – Πιστιανών – Ράμιας – Κουκούλια – Γραικικού - Δαφνωτής – Σκούπας – Μικροσπηλιάς κλπ

Περιοχή: Μακρυνιάδας – Κάτω Καλεντίνης – Ζυγού – Φωτεινού - Δημαρίου

Σε παλαιότερη έρευνα που είχε γίνει από τη Γενική Γραμματεία Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος[1] είχε προκύψει ότι από το σύνολο της περιφέρειας της Ηπείρου, το 29.84% της έκτασης που θεωρείται κατάλληλη για παραγωγική αναδάσωση βρίσκεται στο νομό Άρτας. Έτσι, αν οι αναδασώσεις γίνουν σε ολόκληρη την περιοχή των φυλλοβόλων δρυών και σε εδάφη που προκύπτουν από αποσάθρωση του φλύσχη τότε στο νομό Άρτας το ποσοστό κλειστών δασών θα ανέλθει σε 66,11%. (Ζερβάκου et al., 2003).

Σε παρόμοια κατάσταση υποβάθμισης βρίσκονται και τα χορτολίβαδα της περιοχής, στο μεγαλύτερο μέρος των οποίων έχουν επικρατήσει φυτά που θεωρούνται ανεπιθύμητα για τα ζώα που βοσκούν. (Ζερβάκου et al., 2003).

Η σοβαρότερη απειλή για τα σπάνια φυτά της περιοχής είναι η έντονη βόσκηση. Η βόσκηση προκαλεί σοβαρή καταστροφή στους βιοτόπους της σπάνιας και προστατευόμενης οχιάς Vipera ursinii- η οχιά των λιβαδιών- της οποίας ο τοπικός πληθυσμός είναι ένας από τους λίγους που έχουν καταγραφεί στην Ελλάδα. Οι απομονωμένοι ελληνικοί πληθυσμοί της Vipera ursinii είναι οι νοτιότεροι στην Ευρώπη.

Επίσης, η καλλιέργεια εσπεριδοειδών και ελαιόδενδρων έχει περιορίσει πάρα πολύ τη ζώνη των πλατυφύλλων φυλλοβόλων. Έχει μεγάλη σημασία να γίνονται πολύ προσεκτικά δασοκομικές δραστηριότητες, έτσι ώστε να περιορίζεται στο ελάχιστο η ενόχληση των ζώων του δάσους, ιδιαίτερα του λύκου. Το κυνήγι επίσης ασκεί έμμεση πίεση στο λύκο, επειδή εξολοθρεύει μεγάλο μέρος της λείας του.

Η λαθροθηρία σε συνδυασμό με τους πολλούς ορεινούς δρόμους που ανοίχτηκαν στο βουνό τα τελευταία χρόνια, έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση ή/και εξαφάνιση ειδών, όπως για παράδειγμα το αγριόγιδο. (Παπαϊωάννου, 2005).

Συνολικά στην περιοχή των Τζουμέρκων, της Καρκαδίτσας και του Περιστερίου έχουν καταγραφεί περισσότερα από 400 είδη φυτών, αριθμός που δεν ανταποκρίνεται στον πραγματικό χλωριδικό πλούτο της περιοχής, καθώς δεν έχουν πραγματοποιηθεί ακόμα διεξοδικές χλωριδικές μελέτες. (Παπαϊωάννου, 2005). Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ενώ υπάρχει πληθώρα μελετών και καταγραφών για τη χλωρίδα την πανίδα και γενικότερα τη βιοποικιλότητα των περιοχών της Β. Πίνδου– και ειδικότερα των προστατευόμενων περιοχών Βίκου-Αώου και Βάλιας-Κάλντα – παρατηρείται μεγάλο έλλειμμα στην καταγραφή, αποτύπωση και μελέτη των στοιχείων βιοποικιλότητας της περιοχής των Τζουμέρκων, παρόλο που αποτελούν τη φυσική συνέχεια της Πίνδου και – με την ολοκλήρωση της διαδικασίας θεσμοθέτησης του Εθνικού πάρκου Τζουμέρκων-Περιστερίου & Χαράδρας Αράχθου – θα συγκροτούν την πιο εκτεταμένη περιοχή περιβαλλοντικής προστασίας στην Ελλάδα.

Το παρελθόν έχει δείξει βέβαια ότι ουσιαστική πολιτική περιβαλλοντικής προστασίας στην Ελλάδα δεν υπάρχει, ιδιαίτερα δε στις περιπτώσεις των προστατευόμενων περιοχών. Για παράδειγμα η Ελλάδα έχει μεν προτείνει ένα αντιπροσωπευτικό αριθμό περιοχών για ένταξη στο δίκτυο Natura 2000 όμως έχει λάβει πολύ περιορισμένα μέτρα προκειμένου να προλάβει την υποβάθμισή τους στην πράξη. (WWF, 2004).

Παρατηρούνται μεγάλες καθυστερήσεις στη θέσπιση και έγκριση λειτουργίας των φορέων διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών- αλλά και στην ουσιαστική εφαρμογή της λειτουργίας τους, στην κατάρτιση κανονισμού διαχείρισης και στην εκπόνηση διαχειριστικού σχεδίου- , αφού γίνεται μια γενική πρόβλεψη χωρίς να δίνεται βαρύτητα στις ιδιαιτερότητες της κάθε προστατευόμενης περιοχής.

Συγκεκριμένα για το Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων-Περιστερίου & Χαράδρας Αράχθου, το σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος προβλέπει ο Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου να είναι μεν ξεχωριστός από αυτόν της λίμνης Παμβώτιδας των Ιωαννίνων, αλλά η έδρα του να είναι στα Γιάννενα- λόγω καλύτερων υποδομών, κατά δήλωση του υφυπουργού ΠΕΧΩΔΕ- και όχι σε κάποιον από τους Ο.Τ.Α. των Τζουμέρκων όπως είχαν ζητήσει όλοι οι τοπικοί φορείς. (http://www.theodoriana.com/content/view/99/1/lang,el/). Το γεγονός αυτό –βάσιμα- ενόχλησε τους κατοίκους και τους τοπικούς φορείς, από τη στιγμή που η έδρα ενός φορέα διαχείρισης για την προστασία του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος μιας συγκεκριμένης περιοχής μπορεί να έχει υπόσταση μόνο όταν βρίσκεται μέσα στα όρια της εν λόγω περιοχής, διότι μόνο εκεί εντοπίζονται τα εξειδικευμένα προβλήματα και δημιουργούνται οι ανάγκες και μόνο η εφαρμογή αποκεντρωτικών πολιτικών μέτρων μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος της περιοχής και των κατοίκων της.

Μεγάλες καθυστερήσεις παρατηρούνται επίσης στο στάδιο των υπογραφών των εκάστοτε Προεδρικών Διαταγμάτων (Π.Δ.) από τα συναρμόδια υπουργεία. Στην περίπτωση του Εθνικού Πάρκου Τζουμέρκων-Περιστερίου & Χαράδρας Αράχθου το σχέδιο Π.Δ., υπογράφηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ το Δεκέμβριο του 2007, είναι άγνωστο όμως πόσο χρονικό διάστημα θα χρειαστεί έως ότου ολοκληρωθεί επίσημα η διαδικασία οριστικής θεσμοθέτησής του.

Αλλά και αν υποτεθεί ότι ολοκληρώνεται σε σύντομο διάστημα η διαδικασία και ότι έχει εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση, π.χ. μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιβάλλον» (ΕΠΠΕΡ)[2] ή μέσω της δημιουργίας ειδικού ταμείου για τις προστατευόμενες περιοχές, θα υπάρξει ένας συνολικός σχεδιασμός αναγκών και προτεραιοτήτων ή οι δράσεις θα αποφασίζονται ευκαιριακά, κατά περίπτωση χωρίς να εξασφαλίζεται η συνέχειά τους μακροπρόθεσμα;

Θα υπάρξει ο απαραίτητος συντονισμός των συναρμόδιων υπηρεσιών - ή ακόμα καλύτερα η συγκέντρωση των εμπλεκόμενων υπηρεσιών σε μία ενιαία δομή;

Θα έχει προβλεφθεί η στελέχωση με κατάλληλα καταρτισμένο, εξειδικευμένο επιστημονικό ανθρώπινο δυναμικό αλλά και η παρουσία εθελοντών, οι οποίοι μετά από κατάλληλη εκπαίδευση μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στη λειτουργία του φορέα;

Θα εξασφαλισθεί η σύγχρονη υλικοτεχνική υποδομή, η αξιοποίηση διεθνών προτύπων και η συνεργασία και ανταλλαγή τεχνογνωσίας (know-how), τόσο με πανεπιστημιακά ιδρύματα όσο και με άλλους αντίστοιχους φορείς διαχείρισης της Βαλκανικής και της Μεσογείου, με μη κυβερνητικές οργανώσεις, με διεθνείς οργανισμούς και fora, με Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης κλπ.;

Θα δοθεί προτεραιότητα στη συνεχή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυσμού, δεδομένου ότι είναι άμεσα εμπλεκόμενος και άρα άμεσα ενδιαφερόμενος, αλλά και στην ενημέρωση-ευαισθητοποίηση-δραστηριοποίηση τόσο των εκπαιδευτικών όσο και του μαθητικού πληθυσμού μέσω της συνεχούς και συστηματικής εφαρμογής σεμιναρίων-προγραμμάτων κατάρτισης και προγραμμάτων περιβαλλοντικής αγωγής και εκπαίδευσης, αντίστοιχα, στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση;

Θα υπάρξει πραγματικό ενδιαφέρον για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη της περιοχής ή θα χρησιμοποιηθεί το Εθνικό Πάρκο απλά ως μοχλός απορρόφησης κονδυλίων;

Όλα αυτά αποτελούν καίρια ερωτήματα τα οποία απασχολούν ή θα έπρεπε να απασχολούν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη στη διαδικασία αυτή και θα πρέπει να είναι ερωτήματα που μόνο θετική απάντηση μπορούν να έχουν.

WWF Ελλάς, 2004. Αξιολόγηση του συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών της Ελλάδας: από τη θεωρία στην πράξη. WWF Ελλάς, κείμενο πολιτικής, Σεπτέμβριος 2004

WWF Ελλάς, 2001. Διαχείριση προστατευόμενων περιοχών στην Ελλάδα, Δυνατότητες και δυσκολίες, Πρακτικά Συνάντησης Εργασίας 11-13 Ιουνίου 2001 Μονοδένδρι Ζαγορίου. Μαραγκού Π. και Συμβουλίδου Μ. (επιμ.), Αθήνα

Ζερβάκου Α., Καββαδία Ε., Παπανικολάου Θ., Χριστοφοράτου Κ., 2003. Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη του Νομού Άρτας, Εργασία στο πλαίσιο των απαιτήσεων του Δ.Π.Μ.Σ. «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» του Ε.Μ.Π.

Κιούσης Ν., 2007. Τζουμερκοχώρια. Παράδεισος στην καρδιά της Ηπείρου. Ταξίδια, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 28/01/2007

Λιάλιος Γ., 2006. Στα «σκαριά» το μεγαλύτερο εθνικό πάρκο. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 19/11/2006

Μιχαλάτου Ε. Και Ντάφης Σ., 2003. Προστατευόμενες περιοχές. Εκπαιδευτικό πακέτο για τη διαχείριση προστατευόμενων περιοχών, Χατζηχαραλάμπους Ε.και Γεράκης Π.Α. (επιμ.), ΕΚΒΥ-ΜΓΦΙ, 2003

Παπαϊωάννου Χ., 2005. Οδοιπορικό στα Τζουμέρκα. ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ Βουνά στο σχήμα του ουρανού, Μαρκέτου Σ. (επιμ.). Αθήνα: Επτά ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. 22/05/2005.

Πορίσματα Συνεδρίου «Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΔΡΥΜΩΝ ΜΟΝΟΔΕΝΔΡΙ - ΖΑΓΟΡΟΧΩΡΙΑ, 15/09/2000-17/09/2000».

Υπουργείο Γεωργίας. 1996. Γενική Γραμματεία Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος, Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας, Μ. Χριστοδούλου & Γ. Νάκος «Ταξινόμηση, Χαρτογράφηση και Αξιολόγηση των Γαιών: Περιφέρεια Ηπείρου», Αθήνα.

Μετσόβιο Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας (ΜΕ.Κ.Δ.Ε.) του Ε.Μ.Π.

[1] Υπουργείο Γεωργίας, Γενική Γραμματεία Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος , Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας, Μ. Χριστοδούλου & Γ. Νάκος «Ταξινόμηση, Χαρτογράφηση και Αξιολόγηση των Γαιών: Περιφέρεια Ηπείρου», Αθήνα 1996.

[2] Στο γενικότερο πλαίσιο λειτουργίας των 27 Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών, προωθούνται από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ σχέδια για την υποστήριξη, καλύτερη οργάνωση και αποτελεσματικότερη λειτουργία τους. Συγκεκριμένα πρόκειται για έργο συνολικού προϋπολογισμού 1,02 εκατ. ευρώ, το οποίο θα χρηματοδοτηθεί από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον» (ΕΠΠΕΡ) και αναμένεται να ολοκληρωθεί σε χρονικό διάστημα 12 μηνών από την ημέρα υπογραφής της σχετικής σύμβασης.