Προτεινόμενο Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων-Περιστερίου & Χαράδρας Αράχθου

Προτεινόμενο Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων-Περιστερίου & Χαράδρας Αράχθου

Έχει υπογραφεί (Δεκέμβριος 2007) το σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος με το οποίο η ευρύτερη περιοχή των Τζουμέρκων μεταξύ

των Νομών Ιωαννίνων, Άρτας και Τρικάλων χαρακτηρίζεται ως Εθνικό Πάρκο. Υπολείπεται η υπογραφή από τα συναρμόδια υπουργεία Ανάπτυξης και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και η διαβίβαση στο Συμβούλιο της Επικρατείας για επεξεργασία.

Το Π.Δ. περιλαμβάνει σημαντικές ρυθμίσεις για τη βιώσιμη ανάπτυξη των Τζουμέρκων, την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς της περιοχής και του γεφυριού της Πλάκας. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα, η προστασία του περιβάλλοντος πρόκειται να συνδυαστεί με την προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, καθώς υπάρχουν σχέδια για τη θέσπιση αυστηρών κανονισμών για τη διατήρηση του παραδοσιακού χαρακτήρα χωριών και οικισμών.

Στην περιοχή μελέτης οριοθετούνται τέσσερις ζώνες προστασίας με διαφορετικές χρήσεις γης, όρους και περιορισμούς δόμησης.

- Η περιοχή Προστασίας της Φύσης (Ζώνη 1), η οποία περιλαμβάνει: Την χαράδρα του ποταμού Αράχθου, το άνω τμήμα του ποταμού Καλαρρύτικου με τα φαράγγια και τις διακλαδώσεις του, η ορεινή περιοχή Παχτουρίου – Αθαμανίας και η ορεινή περιοχή που συνδέει το Περιστέρι και τα Τζουμέρκα (Τσούμα, Πλαστάρι, Κούτσουρο). Στις περιοχές αυτές πρωταρχικός στόχος είναι η διατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης του φυσικού περιβάλλοντος και η αποτελεσματική προστασία του «με τις πλέον ελάχιστες ανθρώπινες παρεμβάσεις». Στις ζώνες αυτές επιτρέπεται η επίσκεψη υπό όρους και η επιστημονική δραστηριότητα, ενώ απαγορεύεται το κυνήγι.

- Η περιοχή Διατήρησης Τοπίου, Οικοτόπων και Ειδών (Ζώνη 2), η οποία περιλαμβάνει τον κύριο ορεινό όγκο του Περιστερίου και τον κύριο ορεινό όγκο των Τζουμέρκων και της Κακαρδίτσας. Στις περιοχές αυτές επιτρέπονται οι δραστηριότητες παραδοσιακού χαρακτήρα, εφόσον δεν βλάπτουν το περιβάλλον.

- Η περιοχή του Εθνικού Πάρκου Τζουμέρκων-Περιστερίου-χαράδρας Αράχθου (Ζώνη 3) η οποία βρίσκεται μεταξύ των ζωνών 1 και 2 και περιλαμβάνει τμήματα των Δήμων Εγνατίας, Κατσανοχωρίων, Μετσόβου, Παμβώτιδας, Πραμάντων, Τζουμέρκων, των Κοινοτήτων Βαθυπέδου, Καλαρρυτών, Ματσουκίου, Συρράκου του Νομού Ιωαννίνων, των Δήμων Αγνάντων, Αθαμανίας, Ξηροβουνίου, των Κοινοτήτων Μελισσουργών, Θεοδωριάνων του Νομού Άρτας, και του Δήμου Αιθήκων και Κοινοτήτων Ασπροποτάμου και Νεράιδας του Νομού Τρικάλων.

- Η Περιφερειακή Ζώνη του «Εθνικού Πάρκου Τζουμέρκων-Περιστερίου-χαράδρας Αράχθου (Ζώνη 4), η οποία περιλαμβάνει: Την περιοχή

του Δυτικού Περιστερίου, την περιοχή των Νοτιοδυτικών Τζουμέρκων, την περιοχή των Νοτιοανατολικών Τζουμέρκων (συμπεριλαμβανομένου τμήματος των ανατολικών παρυφών του όρους Ξηροβουνίου), και την περιοχή των Κατσανοχωρίων. Στην περιφερειακή ζώνη απαγορεύεται η χωροθέτηση βιομηχανικών περιοχών, μεγάλων κτηνοτροφικών ή πτηνοτροφικών μονάδων, μεγάλων τουριστικών εγκαταστάσεων και ΧΥΤΑ.

Ορίζεται το πλαίσιο για τις υπάρχουσες δραστηριότητες, όπως η κτηνοτροφία και η πτηνοτροφία και δημιουργούνται οι υποδομές (λ.χ. σφαγείο στα Πράμαντα) ώστε να πιστοποιηθούν τα προϊόντα των περιοχών αυτών και να αποκτήσουν ονομασία προέλευσης. Στο πλαίσιο των ήπιων μορφών τουρισμού, προβλέπεται η δημιουργία ξενώνων και μικρών ξενοδοχειακών μονάδων που θα ενσωματώνονται στο περιβάλλον.

Παράλληλα ιδρύεται Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Πάρκου Τζουμέρκων με σκοπό τη διοίκηση και διαχείριση της περιοχής, με έδρα τα Ιωάννινα.

Προβλήματα - Απειλές - Ανάγκες Περιοχής Τζουμέρκων

Τα όρη Αθαμανών κατά το παρελθόν είχαν πυκνά δάση. Όμως, κατά τα τελευταία χρόνια έχουν υποστεί έντονη αποψίλωση, οφειλόμενη στην εκτεταμένη υλοτομία και στη βόσκηση. Γι’ αυτό το λόγο υπάρχουν στην περιοχή μεγάλες γυμνές εκτάσεις.

Σε παρόμοια κατάσταση υποβάθμισης βρίσκονται και τα χορτολίβαδα της περιοχής, στο μεγαλύτερο μέρος των οποίων έχουν επικρατήσει φυτά που θεωρούνται ανεπιθύμητα για τα ζώα που βοσκούν. (Ζερβάκου et al., 2003).

Η σοβαρότερη απειλή για τα σπάνια φυτά της περιοχής είναι η έντονη βόσκηση. Η βόσκηση προκαλεί σοβαρή καταστροφή στους βιοτόπους της σπάνιας και προστατευόμενης οχιάς Vipera ursinii- η οχιά των λιβαδιών- της οποίας ο τοπικός πληθυσμός είναι ένας από τους λίγους που έχουν καταγραφεί στην Ελλάδα. Οι απομονωμένοι ελληνικοί πληθυσμοί της Vipera ursinii είναι οι νοτιότεροι στην Ευρώπη.

Επίσης, η καλλιέργεια εσπεριδοειδών και ελαιόδενδρων έχει περιορίσει πάρα πολύ τη ζώνη των πλατυφύλλων φυλλοβόλων. Έχει μεγάλη σημασία να γίνονται πολύ προσεκτικά δασοκομικές δραστηριότητες, έτσι ώστε να περιορίζεται στο ελάχιστο η ενόχληση των ζώων του δάσους, ιδιαίτερα του λύκου. Το κυνήγι επίσης ασκεί έμμεση πίεση στο λύκο, επειδή εξολοθρεύει μεγάλο μέρος της λείας του.

Η λαθροθηρία σε συνδυασμό με τους πολλούς ορεινούς δρόμους που ανοίχτηκαν στο βουνό τα τελευταία χρόνια, έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση ή/και εξαφάνιση ειδών, όπως για παράδειγμα το αγριόγιδο. (Παπαϊωάννου, 2005).

Συνολικά στην περιοχή των Τζουμέρκων, της Καρκαδίτσας και του Περιστερίου έχουν καταγραφεί περισσότερα από 400 είδη φυτών, αριθμός που δεν ανταποκρίνεται στον πραγματικό χλωριδικό πλούτο της περιοχής, καθώς δεν έχουν πραγματοποιηθεί ακόμα διεξοδικές χλωριδικές μελέτες. (Παπαϊωάννου, 2005). Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι ενώ υπάρχει πληθώρα μελετών και καταγραφών για τη χλωρίδα την πανίδα και γενικότερα τη βιοποικιλότητα των περιοχών της Β. Πίνδου– και ειδικότερα των προστατευόμενων περιοχών Βίκου-Αώου και Βάλιας-Κάλντα – παρατηρείται μεγάλο έλλειμμα στην καταγραφή, αποτύπωση και μελέτη των στοιχείων βιοποικιλότητας της περιοχής των Τζουμέρκων, παρόλο που αποτελούν τη φυσική συνέχεια της Πίνδου και – με την ολοκλήρωση της διαδικασίας θεσμοθέτησης του Εθνικού πάρκου Τζουμέρκων-Περιστερίου & Χαράδρας Αράχθου – θα συγκροτούν την πιο εκτεταμένη περιοχή περιβαλλοντικής προστασίας στην Ελλάδα.

Το παρελθόν έχει δείξει βέβαια ότι ουσιαστική πολιτική περιβαλλοντικής προστασίας στην Ελλάδα δεν υπάρχει, ιδιαίτερα δε στις περιπτώσεις των προστατευόμενων περιοχών. Για παράδειγμα η Ελλάδα έχει μεν προτείνει ένα αντιπροσωπευτικό αριθμό περιοχών για ένταξη στο δίκτυο Natura 2000 όμως έχει λάβει πολύ περιορισμένα μέτρα προκειμένου να προλάβει την υποβάθμισή τους στην πράξη. (WWF, 2004).

Παρατηρούνται μεγάλες καθυστερήσεις στη θέσπιση και έγκριση λειτουργίας των φορέων διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών- αλλά και στην ουσιαστική εφαρμογή της λειτουργίας τους, στην κατάρτιση κανονισμού διαχείρισης και στην εκπόνηση διαχειριστικού σχεδίου- , αφού γίνεται μια γενική πρόβλεψη χωρίς να δίνεται βαρύτητα στις ιδιαιτερότητες της κάθε προστατευόμενης περιοχής.

Συγκεκριμένα για το Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων-Περιστερίου & Χαράδρας Αράχθου, το σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος προβλέπει ο Φορέας Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου να είναι μεν ξεχωριστός από αυτόν της λίμνης Παμβώτιδας των Ιωαννίνων, αλλά η έδρα του να είναι στα Γιάννενα- λόγω καλύτερων υποδομών, κατά δήλωση του υφυπουργού ΠΕΧΩΔΕ- και όχι σε κάποιον από τους Ο.Τ.Α. των Τζουμέρκων όπως είχαν ζητήσει όλοι οι τοπικοί φορείς. (http://www.theodoriana.com/content/view/99/1/lang,el/). Το γεγονός αυτό –βάσιμα- ενόχλησε τους κατοίκους και τους τοπικούς φορείς, από τη στιγμή που η έδρα ενός φορέα διαχείρισης για την προστασία του φυσικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος μιας συγκεκριμένης περιοχής μπορεί να έχει υπόσταση μόνο όταν βρίσκεται μέσα στα όρια της εν λόγω περιοχής, διότι μόνο εκεί εντοπίζονται τα εξειδικευμένα προβλήματα και δημιουργούνται οι ανάγκες και μόνο η εφαρμογή αποκεντρωτικών πολιτικών μέτρων μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος της περιοχής και των κατοίκων της.

Μεγάλες καθυστερήσεις παρατηρούνται επίσης στο στάδιο των υπογραφών των εκάστοτε Προεδρικών Διαταγμάτων (Π.Δ.) από τα συναρμόδια υπουργεία. Στην περίπτωση του Εθνικού Πάρκου Τζουμέρκων-Περιστερίου & Χαράδρας Αράχθου το σχέδιο Π.Δ., υπογράφηκε από το ΥΠΕΧΩΔΕ το Δεκέμβριο του 2007, είναι άγνωστο όμως πόσο χρονικό διάστημα θα χρειαστεί έως ότου ολοκληρωθεί επίσημα η διαδικασία οριστικής θεσμοθέτησής του.

Αλλά και αν υποτεθεί ότι ολοκληρώνεται σε σύντομο διάστημα η διαδικασία και ότι έχει εξασφαλιστεί η χρηματοδότηση, π.χ. μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Περιβάλλον» (ΕΠΠΕΡ)[1] ή μέσω της δημιουργίας ειδικού ταμείου για τις προστατευόμενες περιοχές, θα υπάρξει ένας συνολικός σχεδιασμός αναγκών και προτεραιοτήτων ή οι δράσεις θα αποφασίζονται ευκαιριακά, κατά περίπτωση χωρίς να εξασφαλίζεται η συνέχειά τους μακροπρόθεσμα;

Θα υπάρξει ο απαραίτητος συντονισμός των συναρμόδιων υπηρεσιών - ή ακόμα καλύτερα η συγκέντρωση των εμπλεκόμενων υπηρεσιών σε μία ενιαία δομή;

Θα έχει προβλεφθεί η στελέχωση με κατάλληλα καταρτισμένο, εξειδικευμένο επιστημονικό ανθρώπινο δυναμικό αλλά και η παρουσία εθελοντών, οι οποίοι μετά από κατάλληλη εκπαίδευση μπορούν να συμβάλλουν ουσιαστικά στη λειτουργία του φορέα;

Θα εξασφαλισθεί η σύγχρονη υλικοτεχνική υποδομή, η αξιοποίηση διεθνών προτύπων και η συνεργασία και ανταλλαγή τεχνογνωσίας (know-how), τόσο με πανεπιστημιακά ιδρύματα όσο και με άλλους αντίστοιχους φορείς διαχείρισης της Βαλκανικής και της Μεσογείου, με μη κυβερνητικές οργανώσεις, με διεθνείς οργανισμούς και fora, με Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης κλπ.;

Θα δοθεί προτεραιότητα στη συνεχή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του τοπικού πληθυσμού, δεδομένου ότι είναι άμεσα εμπλεκόμενος και άρα άμεσα ενδιαφερόμενος, αλλά και στην ενημέρωση-ευαισθητοποίηση-δραστηριοποίηση τόσο των εκπαιδευτικών όσο και του μαθητικού πληθυσμού μέσω της συνεχούς και συστηματικής εφαρμογής σεμιναρίων-προγραμμάτων κατάρτισης και προγραμμάτων περιβαλλοντικής αγωγής και εκπαίδευσης, αντίστοιχα, στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση;

Θα υπάρξει πραγματικό ενδιαφέρον για την ολοκληρωμένη ανάπτυξη της περιοχής ή θα χρησιμοποιηθεί το Εθνικό Πάρκο απλά ως μοχλός απορρόφησης κονδυλίων;

Όλα αυτά αποτελούν καίρια ερωτήματα τα οποία απασχολούν ή θα έπρεπε να απασχολούν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη στη διαδικασία αυτή και θα πρέπει να είναι ερωτήματα που μόνο θετική απάντηση μπορούν να έχουν.

WWF Ελλάς, 2004. Αξιολόγηση του συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών της Ελλάδας: από τη θεωρία στην πράξη. WWF Ελλάς, κείμενο πολιτικής, Σεπτέμβριος 2004

WWF Ελλάς, 2001. Διαχείριση προστατευόμενων περιοχών στην Ελλάδα, Δυνατότητες και δυσκολίες, Πρακτικά Συνάντησης Εργασίας 11-13 Ιουνίου 2001 Μονοδένδρι Ζαγορίου. Μαραγκού Π. και Συμβουλίδου Μ. (επιμ.), Αθήνα

Ζερβάκου Α., Καββαδία Ε., Παπανικολάου Θ., Χριστοφοράτου Κ., 2003. Η Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη του Νομού Άρτας, Εργασία στο πλαίσιο των απαιτήσεων του Δ.Π.Μ.Σ. «Περιβάλλον και Ανάπτυξη» του Ε.Μ.Π.

Κιούσης Ν., 2007. Τζουμερκοχώρια. Παράδεισος στην καρδιά της Ηπείρου. Ταξίδια, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 28/01/2007

Λιάλιος Γ., 2006. Στα «σκαριά» το μεγαλύτερο εθνικό πάρκο. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 19/11/2006

Μιχαλάτου Ε. Και Ντάφης Σ., 2003. Προστατευόμενες περιοχές. Εκπαιδευτικό πακέτο για τη διαχείριση προστατευόμενων περιοχών, Χατζηχαραλάμπους Ε.και Γεράκης Π.Α. (επιμ.), ΕΚΒΥ-ΜΓΦΙ, 2003

Παπαϊωάννου Χ., 2005. Οδοιπορικό στα Τζουμέρκα. ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ Βουνά στο σχήμα του ουρανού, Μαρκέτου Σ. (επιμ.). Αθήνα: Επτά ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. 22/05/2005.

Πορίσματα Συνεδρίου «Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΘΝΙΚΩΝ ΔΡΥΜΩΝ ΜΟΝΟΔΕΝΔΡΙ - ΖΑΓΟΡΟΧΩΡΙΑ, 15/09/2000-17/09/2000».

Υπουργείο Γεωργίας. 1996. Γενική Γραμματεία Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος, Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας, Μ. Χριστοδούλου & Γ. Νάκος «Ταξινόμηση, Χαρτογράφηση και Αξιολόγηση των Γαιών: Περιφέρεια Ηπείρου», Αθήνα.

Μετσόβιο Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας (ΜΕ.Κ.Δ.Ε.) του Ε.Μ.Π.

[1] Στο γενικότερο πλαίσιο λειτουργίας των 27 Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών, προωθούνται από το Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ σχέδια για την υποστήριξη, καλύτερη οργάνωση και αποτελεσματικότερη λειτουργία τους. Συγκεκριμένα πρόκειται για έργο συνολικού προϋπολογισμού 1,02 εκατ. ευρώ, το οποίο θα χρηματοδοτηθεί από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον» (ΕΠΠΕΡ) και αναμένεται να ολοκληρωθεί σε χρονικό διάστημα 12 μηνών από την ημέρα υπογραφής της σχετικής σύμβασης.