Υψόμετρο:

650 μ , 530 μ.(στην πλατεία του χωριού)

Πηγές : http://www.dimosathamanias.gr/ikypse.htm 

http://www.tzoumerka-net.gr/a5.htm

http://www.hosepsi.net/html/index.aspx

Πληθυσμός:

476 κάτοικοι (264 η Κυψέλη, 54 ο Άγιος Γεώργιος, 121 η Καλλονή, 5 η Λούτσα, 21 η Μονή Ευαγγελίστριας, 11 η Ρουπακιά)

Πηγή : Ε.Σ.Υ.Ε. - Μόνιμοι Κάτοικοι - Απογραφή 2001

Απόσταση από μεγάλο αστικό κέντρο:

61 χλμ. από Άρτα, 10 χλμ. από Βουλγαρέλι

Πηγή : http://www.dimosathamanias.gr/visit.htm#1

Ιστορικά στοιχεία:

Παλαιά ονομασία Χώσεψη / Χώζεψι. Μετονομάστηκε το 1962.

http://www.pigesartas.gr/istoria.htm

http://astrohori.blogspot.com/2008/01/blog-post_0.html

Περισσότερα ιστορικά στοιχεία για το χωριό, το Δήμο Αθαμανίας και το νομό Άρτας στις ιστοσελίδες :

http://www.hosepsi.net/html/history.aspx, http://www.hosepsi.net/html/name.aspx

http://www.dimosathamanias.gr/isto.htm

http://www.nomarxia-artas.gr/10452F78.el.aspx

Ιστορικά μνημεία - μουσεία:

• Λαογραφικό Μουσείο Καραλή

Το "Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και Ζωής", έργο ζωής του Παντελή Καραλή. Στο μουσείo φαίνεται  μια ολοκληρωμένη εικόνα της ορεινής Τζουμερκιώτικης κοινωνίας τους τελευταίους δύο αιώνες. Υπάρχει πλούσια συλλογή (ξεπερνά τα 1000 αντικείμενα) από παραδοσιακά εργαλεία παραγωγής, λειτουργικά σκεύη της αγροτικής, ποιμενικής και οικιακής ζωής, όπλα, νομίσματα, υφαντά και παραδοσιακές φορεσιές αλλά και αντικείμενα λαϊκής τέχνης.

Πηγή: http://www.optimedia.gr/kypseli/museum/museum1.htm

http://www.dimosathamanias.gr/ikypse.htm 

http://kypseli.freegr.net//photos/mouseio/mouseiod.htm

http://www.nomarxia-artas.gr/BA223AD4.el.aspx

• Καστρί

Το Καστρί βρισκόταν στο κάτω μέρος του συνοικισμού "Κάτω Κάμπος", σε τοποθεσία που έχει το σχήμα χερσονήσου ανάμεσα σε δύο μικρά ποτάμια-χείμαρρους: τη "Γκούρα" ανατολικά και το "Ρέμα του Μοναστηριού" δυτικά, που συνδέεται με τον κύριο κορμό του χωριού με στενό ισθμό, πλάτους 10–15 μέτρων.  Στο χώρο του Καστριού παρατηρούνται ίχνη θεμελίων αρχαίου φρουρίου, το οποίο περιέκλειε όλη την επίπεδο έκταση της χερσονήσου, που έχει μήκος 600 μ. και πλάτος 100–150 μ. Βρέθηκαν ακόμη τεμάχια πήλινων σκευών, βέλη και νομίσματα του Φιλίππου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τα οποία δε σώζονται. Παλιότερα, κατά την καλλιέργεια των αγρών, βρέθηκαν στο χώρο που ήταν το νεκροταφείο της φρουράς τάφοι και επιτάφιες πλάκες, εκ των οποίων πολλές, λόγω άγνοιας, χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή τοίχων. Δεν είναι γνωστό αν αυτές έφεραν επιγραφές.

Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα : http://www.hosepsi.net/html/kastri.aspx

Αξιόλογες εκκλησίες - Ι. Μονές:

• Ιερά Μονή Ευαγγελιστρίας. Σώζεται μόνο ο ναός. Είναι μικρή ξυλόστεγη βασιλική και ιδρύθηκε το 1700.

• Ιερός Ναός Αγίου Μάρκου. Είναι μονόκλιτη, ξυλόστεγη βασιλική. Πυρπολήθηκε το 1692 και ξαναχτίστηκε το 1770. Στο εσωτερικό, οι τοιχογραφίες αναπτύσσονται σε ζώνες και χρονολογούνται το 1786.

• Ιερός Ναός Αγίου Κοσμά Αιτωλού. Αφιερωμένος στον "Πατροκοσμά", που πέρασε από την περιοχή και δίδαξε στο συγκεκριμένο σημείο.

• Ενοριακός Ιερός Ναός του Αγ. Νικολάου, στην κεντρική πλατεία του χωριού (χτίστηκε το 1904, με υλικά από το "σεράι" των καπεταναίων Κοτελιδαίων).

Πηγές : http://www.dimosathamanias.gr/ikypse.htm 

http://www.nomarxia-artas.gr/67A65613.el.aspx

http://www.epcon.gr/s/Hyperchu.asp?Code=129 

http://www.hosepsi.net/html/monastery.aspx

http://www.tzoumerka.info/index.php?lang_code=el

http://www.tzoumerka-net.gr/a5.htm

Πολιτιστικές εκδηλώσεις - Πανηγύρια:

• Απόκριες: Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς ο σύλλογος της Αθήνας οργανώνει εκδρομή στο χωριό, όπου πραγματοποιούνται εκδηλώσεις με μεταμφιέσεις, αστεία δρώμενα και πειράγματα και κάψιμο του καρνάβαλου. Ακολουθεί ολονύκτιο γλέντι και την Καθαρή Δευτέρα γιορτάζονται τα Κούλουμα.

• Ευαγγελισμού - 25 Μαρτίου: Στο μοναστήρι της Ευαγγελίστριας, μετά τη θεία λειτουργία, γίνεται ο εορτασμός της εθνικής επετείου από τους μαθητές του Δημοτικού Σχολείου. Ακολουθεί πανηγύρι με ζωντανή μουσική.

• Αγίου Γεωργίου - Δευτέρα του Πάσχα ή 23 Απριλίου: Στο συνοικισμό του Αγίου Γεωργίου στον προαύλιο χώρο της ομώνυμης εκκλησίας, οι κάτοικοι τιμούν τη μνήμη του αγίου συμμετέχοντες στο πανηγύρι, υπό τους ήχους παραδοσιακής δημοτικής ορχήστρας.

• Γιορτή Ζωοδόχου Πηγής (Παρασκευή του Πάσχα): Η Μονή της Ευαγγελίστριας γιορτάζει, όπου γίνεται πανηγύρι με ζωντανή μουσική.

• Άγιος Παντελεήμονας - 27 Ιουλίου: Στην άκρη του χωριού, κάτω από την πυκνή σκιά των πλατάνων, δίπλα από το νερόμυλο και τη νεροτριβή οι κάτοικοι του χωριού, αλλά και των γύρω χωριών συμμετέχουν στο πανηγύρι του Αγίου Παντελεήμονα. Παίζει συγκρότημα δημοτικής μουσικής με ντόπιους καλλιτέχνες. Το βράδυ το πανηγύρι μεταφέρεται στην πλατεία του χωριού.

• 18–19 Αυγούστου: Διήμερο πανηγύρι με ζωντανή μουσική, στην όμορφη Καλλονή.

• Πολιτιστικές εκδηλώσεις στην Κυψέλη (20-23 Αυγούστου): Θεατρική παράσταση και λαϊκή βραδιά στην πλατεία του χωριού, με λαϊκή ορχήστρα.

• Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός: 24–25 Αυγούστου: Το πρωί μεγάλο παραδοσιακό πανηγύρι με ζωντανή μουσική στο ξωκκλήσι του Πάτερ Κοσμά, στους πρόποδες των Τζουμέρκων με τη συμμετοχή πλήθους προσκυνητών απ’ όλη τη γύρω περιοχή. Το πανηγύρι ξεκινά με το χορευτικό του συλλόγου και συνεχίζεται ως αργά το απόγευμα. Το βράδυ στην πλατεία του χωριού συμμετέχουν όλοι στο παραδοσιακό καγκελάρι και το γλέντι συνεχίζεται ως τις πρωινές ώρες, για να επαναληφθεί πάλι το βράδυ.

• Γιορτή Αγ. Τριάδας: Πανηγύρι παραδοσιακό

Πηγές : http://www.hosepsi.net/html/events.aspx

http://www.dimosathamanias.gr/ikypse.htm 

http://www.nomarxia-artas.gr/B9FA10F8.el.aspx

http://www.epirus.org/?cat=710

Ήθη - Έθιμα - Παραδόσεις:

Καγκελάρι
Οι ρίζες του χορού ανάγονται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Στο χορό μπορεί να λάβει μέρος όποιος θέλει.  Οι χορευτές πιάνονται μεταξύ τους ακουμπώντας το χέρι στην ωμοπλάτη του διπλανού.  Έτσι σχηματίζεται ένας ανθρώπινος κύκλος που συνεχώς διευρύνεται με την "είσοδο" επιπλέον χορευτών.  Ο χορός οδηγείται από τους γεροντότερους του χωριού.

Πηγή : http://www.hosepsi.net/html/events.aspx

Γαστρονομία - Τοπικές Γεύσεις:

Οι πίτες σπάνια λείπουν από το Τζουμερκιώτικο - αλλά και γενικότερα το Ηπειρώτικο - τραπέζι και οι Τζουμερκιώτισσες είναι φημισμένες για την τέχνη του ανοίγματος του φύλλου. 

Πηγή: http://www.agnanta.gr/content/view/171/269/lang,el/

Παραδοσιακά φαγητά και συνταγές στις ιστοσελίδες:

http://www.in.gr/Reviews/chapter.asp?lngReviewID=381&lngChapterID=45053 , www.epcon.gr

Τοπικά Προϊόντα:

Κάποια από τα παραδοσιακά προϊόντα της περιοχής των Τζουμέρκων είναι: το μέλι, το κρασί, το τσίπουρο, ο τραχανάς, οι χυλοπίτες, τα γλυκά του κουταλιού, τα αρωματικά φυτά όπως η ρίγανη, το χαμομήλι, το τσάι βουνού κτλ., οι ξηροί καρποί όπως το κάστανο, το καρύδια κ.α., το τυρί φέτα.

Πηγή : http://www.dimosathamanias.gr/visit.htm#4

Παραδοσιακά επαγγέλματα:

Καπάδες: Προμήθευαν τις αγορές Ανατολής και Δύσης (Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Οδησσό, Τεργέστη, Νεάπολη, Βιέννη και Μασσαλία) με χειροποίητες κάπες – χονδρούς μάλλινους επενδύτες – για τα ναυτικά πληρώματα της Αδριατικής και της Μεσογείου και το στρατό του Ναπολέοντα.

Τερζήδες: Ράφτες που κοσμούσαν με κεντίδια παραδοσιακές φορεσιές που κυκλοφορούσαν σε όλα τα Βαλκάνια

Πελεκάνοι: Μάστοροι της πέτρας- πελεκούσαν την γκρίζα ψαμμόπετρα

Ταγιαδόροι: Ξυλογλύπτες που σκάλιζαν τα τέμπλα των εκκλησιών και των μοναστηριών και τις μπακλαβαδωτές οροφές των αρχοντικών

Πηγή:

Παλιούρας Α., 2005. Τζουμέρκα μου περήφανα. ΤΖΟΥΜΕΡΚΑ Βουνά στο σχήμα του ουρανού, Μαρκέτου Σ. (επιμ.). Αθήνα: Επτά ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. 22/05/2005.

Παραδοσιακός οικισμός:

Όχι

Πηγή : http://estia.minenv.gr/EXEC

Παραδοσιακή αρχιτεκτονική:

• Στα σπίτια, στις εκκλησίες, στους νερόμυλους, στις βρύσες, στα γεφύρια η ντόπια μαύρη πέτρα πελεκημένη από περίφημους μαστόρους, αναδίνει έναν αέρα ήθους, αξιοσύνης, γνησιότητας.

• Νερόμυλος-Νεροτριβή ιδιοκτησία Τζαδήμα, στον Αγ. Παντελεήμονα (κηρυγμένο μνημείο)

• Νερόμυλος στο συνοικισμό Καλλονή, θέση: δίπλα στο γεφύρι (ιδιοκτησία εκκλησίας) και Δύο νερόμυλοι-νεροτριβές ιδιοκτησία εκκλησίας, στη θέση Γκούρα. Έχουν χαρακτηριστεί ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία. (ΥΑ ΥΠΠΟ/ΔΙΛΑΠ/Γ/1642/34908/23-6-1992 - ΦΕΚ 493/Β/30-7-1992).

• Νερόμυλοι (Μύλο Βακούφικο, Κλίτσες).

Πηγές:

http://www.dimosathamanias.gr/ikypse.htm

http://www.nomarxia-artas.gr/67A65613.el.aspx

http://listedmonuments.culture.gr/monument.php?code=981&v17=

http://listedmonuments.culture.gr/monument.php?code=982&v17=

http://listedmonuments.culture.gr/monument.php?code=980&v17=

Αγροτουριστική Α.Ε., 2003. Άρτα και Πρέβεζα: Τζουμέρκα, Αχέροντας και Αμβρακικός. Οικοτουριστικός οδηγός για τις πράσινες τάξεις, Περιφερειακές Εκδόσεις «Έλλα», Λάρισα.

• Είδη Παραδοσιακών σπιτιών στα Τζουμερκοχώρια (εκτός Συρράκο - Καλαρρύτες)

Xαμόσπιτο: Kατοικία αποτελούμενη από ένα μόνο δωμάτιο, συνήθως διαστάσεων 8x6 τετρ. πήχεων και ύψους 4 τετρ. πήχεων. Ηταν στρωμένο με λάσπη από κοκκινόχωμα, χωρίς ταβάνι, χωρίς τζάμια και με το τζάκι στη μέση του δωματίου.
Στερφογάλαρο: Oυσιαστικά διαδέχθηκε το χαμόσπιτο. H ονομασία του προέκυψε από την κλίση του εδάφους: το μισό σπίτι ήταν χαμόσπιτο, δηλαδή στέρφο, και το άλλο μισό χωριζόταν σε ανώι και κατώι, που κατά την κοινή έκφραση ονομάζονταν γαλάριο. Eκτός από κυρίως κατοικία, το σπίτι χρησίμευε και για τη διαμονή των μεγαλύτερων από τα οικόσιτα ζώα (βοδιών, μουλαριών κ.λπ.) στο ισόγειο. H στέγη των σπιτιών ήταν κατασκευασμένη από πλάκες και στηριζόταν σε ανθεκτικούς κορμούς δένδρων.
Mονόσπιτο: Aποτελείται από δύο δωμάτια, ένα επάνω κι ένα κάτω. H εξέλιξη αυτή του στερφογάλαρου είχε σκοπό την απομάκρυνση των ζώων από την κυρίως οικία.

Nτεβίτικο: Πρόκειται για συνδυασμό δύο μονόσπιτων. Παρείχε περισσότερες ανέσεις στους κατοίκους του και ταυτόχρονα διέθετε αρκετούς δευτερεύοντες χώρους (για αποθήκευση προϊόντων, φύλαξη ζώων κ.λπ.).
Aνωκάτωγο: Διαδέχθηκε το ντεβίτικο και κυριάρχησε στα περισσότερα χωριά, τουλάχιστον μέχρι τη δεκαετία του '50.
Eξοχικά καλύβια: Kαθώς τα χωράφια απείχαν μία ή δύο ώρες από το χωριό, πολλοί κάτοικοι των Tζουμέρκων έχτισαν στα χωράφια τους μικρά εξοχικά καλύβια, ώστε να διανυκτερεύουν εκεί και να φυλάσσουν τα εργαλεία τους. Tα καλύβια είχαν συνήθως διαστάσεις 6x8 πήχεις, ισόγεια με μικρά παράθυρα. Πολλοί χωρικοί αναγκάζονταν να βγάζουν το χειμώνα εκεί, προκειμένου να παραχειμάσουν τα πρόβατά τους.
H καλύβα: Eνώ το καλύβι κατασκευαζόταν με πέτρες και σκεπαζόταν με πλάκες, η καλύβα χτίζεται μέχρις ενός σημείου με πέτρα, αλλά σκεπάζεται με σανίδες ή άχυρα

Πηγή : http://trans.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_taxgreece_9016_26/01/2007_179582

Η Αρχιτεκτονική της Ηπείρου

Φωτογραφίες παραδοσιακών κτισμάτων

Ηπειρώτικα Γεφύρια

Ηπειρώτες Μάστοροι

Οι περιβαλλοντικές παράμετροι στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική

Γλωσσάρι παραδοσιακής αρχιτεκτονικής

Διατηρητέα κτίρια:

Όχι

Πηγή : http://estia.minenv.gr/EXEC

Ντοπιολαλιά - Γλωσσικά ιδιώματα:

Ενδεικτικό λεξιλόγιο της ντοπιολαλιά της Κυψέλης και της ευρύτερης περιοχής των Τζουμέρκων
Πηγή : http://www.hosepsi.net/html/ntopiolalia.aspx?initial=*

Βουνά:

Το χωριό είναι χτισμένο ανάμεσα στις κορυφές "Τζούμα" και "Φτελιάς" των Τζουμέρκων

Πηγές : http://www.dimosathamanias.gr/ikypse.htm  ,  http://www.tzoumerka-net.gr/a5.htm

Αθαμανικά Όρη ή Όρη Αθαμανών ή Τζουμέρκα. Ψηλότερη κορυφή το Καταφίδι (2.393 μ.).

Χάρτης Όρους Αθαμανικά ή Τζουμέρκα

Στοιχεία  Όρους Αθαμανικά ή Τζουμέρκα

Πηγή: Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (http://www.axiosbios.gr) 

Ποταμός Άραχθος

Ποτάμια-χείμαρροι:  "Γκούρα" ανατολικά και "Ρέμα του Μοναστηριού" δυτικά

Πηγή: http://www.hosepsi.net/html/kastri.aspx

Χάρτης- Υδατικά Διαμερίσματα Ηπείρου, Υδατικοί πόροι, Ζήτηση νερού

Πηγή: Υπουργείο Ανάπτυξης Διεύθυνση Υδατικού Δυναμικού (www.axiosbios.gr)

Γεωλογία Ηπείρου

Χλωρίδα - Πανίδα:

Χλωρίδα
Οι πλαγιές των Τζουμέρκων παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία από αυτοφυή δάση ελάτης και πεύκης καθώς και μεγάλη ποικιλία από καρποφόρα, αειθαλή ή φυλλοβόλα: Βελανιδιές, κουμαριές, αγριοκερασιές, φουντουκιές, κουτσουπιές, φλαμουριές, πλατάνια και ξηροπλάτανοι. Ποικιλία φυτών όπως το σαλέπι, η άγρια μέντα, το τσάι, η θρούμπη, η ρίγανη, η άγρια ορχιδέα, ο νάρκισσος, ο κόκκινος κρίνος όταν ανθίσουν γεμίζουν με το άρωμά τους και το χρώμα τους την περιοχή

Πανίδα
Ελάφια, λύκοι, αγριόγατοι, ζαρκάδια, αρκούδες και ασβοί, πέρδικες, τσαλαπετεινοί, αετοί και σταυραετοί. συμβιώνουν στο οικοσύστημα της περιοχής.

Πηγή : http://www.agnanta.gr/content/view/169/267/lang,el/

Μονοπάτια:

• Ορειβασία στις κορυφές Ανεμόζυγο, στην Πορτούλα και στην Πυραμίδα.

• Διαδρομές Κυψέλη - Βουργαρέλι, Άγιος Μάρκος - Πατροκοσμάς, Αγία Μαρίνα, Άγιος Κωνσταντίνος, Μονή Ευαγγελίστριας

Πηγές :

http://www.hosepsi.net/html/home.aspx

http://diadromes.freehost.gr//dasos/index.htm

http://www.dimosathamanias.gr/ikypse.htm 

http://www.tzoumerka-net.gr/a52.htm

Προστατευόμενες περιοχές - Μνημεία της φύσης:

Προτεινόμενο Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων-Περιστερίου & Χαράδρας Αράχθου

Τύποι οικοτόπων στα Τζουμέρκα

Βιοποικιλότητα στα Τζουμέρκα

Προβλήματα - Απειλές - Ανάγκες

Στην ευρύτερη περιοχή του νομού Άρτας υπάρχει το θεσμοθετημένο Εθνικό Πάρκο Yγροτόπων Αμβρακικού

Αλληλεπίδραση περιβάλλοντος και τοπικού πολιτισμού:

Αλληλεπίδραση Ανθρώπου - Περιβάλλοντος - Τοπικού Πολιτισμού Νομού Άρτας

Αλληλεπίδραση Ανθρώπου - Περιβάλλοντος - Τοπικού Πολιτισμού

Προβλήματα - Ανάγκες:

Προβλήματα-Ανάγκες της ευρύτερης περιοχής του Ν. Άρτας

Ορεινός τουρισμός. Προβλήματα - ανάγκες.

Ιστοσελίδες τοπικού ενδιαφέροντος:

• Ιστοσελίδα της κοινότητας Κυψέλης : http://www.hosepsi.net/

• Ιστοσελίδα του Δήμου Αθαμανίας : http://www.dimosathamanias.gr/default.htm

• Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας Ορεινής Άρτας "Τα Τζουμέρκα" : http://www.tzoumerka-net.gr/

• Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Τζουμέρκων (Ι.Λ.Ε.Τ.: έδρα: Άγναντα Άρτας). Έκδοση του ετήσιου Δελτίου «Τζουμερκιώτικα Χρονικά» (τεύχη 1-5) και μιας ολοκληρωμένης και συστηματικής «Τζουμερκιώτικης βιβλιογραφίας». Πληροφορίες: http://www.ktistades.gr/initial.htm, http://www.agnanta.gr/content/view/159/256/lang,el/

   

• Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Άρτας : http://www.nomarxia-artas.gr/

• Περιφέρεια Ηπείρου http://www.roe.gr/

• Αναπτυξιακή Εταιρεία Ήπειρος Α.Ε.  http://www.epirussa.gr/

• Epirus Connection http://www.epcon.gr

• Epirus Ecotour Guide http://www.ecotour-epirus.gr/

• Τα Πέτρινα Γεφύρια της Ηπείρου : http://www.petrinagefiria.uoi.gr/search.php

• Η Βιοποικιλότητα της Ηπείρου : http://www.viopikilotita.uoi.gr/

• Χοροί Ηπείρου: http://paroutsas.jmc.gr/dances/epiros/frames.htm
• Παραδοσιακή Μουσική Ηπείρου: http://www.epcon.gr/EpconMusic/

Αναφορές: