ΟΔΟΣ ΠΑΤΗΣΙΩΝ 42 106 82 ΤΗΛ.7723811 FΑΧ: 7723809

Στο Εργαστήριο Σχεδιαστικής Μεθοδολογίας και Ρύθμισης του Χώρου εκπονείται, κυρίως, βασική αλλά και εφαρμοσμένη έρευνα σχετικά με τις διαδικασίες χωρο-κοινωνικής εξέλιξης και τη διαμόρφωση πολιτικών και πρακτικών για το σχεδιασμό του χώρου. Στη διάρκεια των χρόνων λειτουργίας του έχουν διαμορφωθεί καινοτόμα εργαλεία σχεδιασμού υπό το πρίσμα της ταχύτατα μεταβαλλόμενης πολυπλοκότητας, των ανατροπών και των νέων αντιπαραθέσεων που παρατηρούνται στο κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον. Έχουν μελετηθεί οι χωρικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτισμικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις της ανάπτυξης και του σχεδιασμού σε τοπική, αστική και περιφερειακή κλίμακα, ο σχεδιασμός της επικοινωνίας, η αναδιάρθρωση και η χωρική οργάνωση της παραγωγικής βάσης, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις και τα κοινωνικά και παραγωγικά δίκτυα, που πιθανόν αυτές οι ίδιες διαμορφώνουν, η οικιστική διάρθρωση, οι στρατηγικές σχεδιασμού.
Ο διεπιστημονικός χαρακτήρας της ερευνητικής προσπάθειας συμβάλλει στον επιστημονικό διάλογο (7). Η δραστηριότητα του Εργαστηρίου στηρίζει τα μαθήματα Πολεοδομίας και Χωροταξίας, τις διαλέξεις και τις διπλωματικές εργασίες στις Σχολές Αρχιτεκτόνων και Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ, τα μαθήματα και τις διπλωματικές εργασίες στα διατμηματικά μεταπτυχιακά προγράμματα, «Πολεοδομία-Χωροταξία» και «Περιβάλλον και Ανάπτυξη», τις συναφείς με το αντικείμενο διδακτορικές διατριβές. Έχει, επίσης, οδηγήσει σε σεμινάρια συνεχιζόμενης εκπαίδευσης. Το υλικό του Εργαστηρίου είναι διαθέσιμο και αξιοποιείται συστηματικά από προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς σπουδαστές, υποψήφιους διδάκτορες και ερευνητές. Τα ερευνητικά προγράμματα διαμορφώνουν στρατηγικές κατευθύνσεις για το σχεδιασμό του χώρου, οι οποίες μπορούν να αξιοποιηθούν από τους φορείς (ΥΠΕΚΑ, Δήμους, κ.λπ.) σε όλα τα επίπεδα σχεδιασμού και υλοποίησης αποφάσεων.
Στο εργαστήριο δραστηριοποιούνται σήμερα μέλη ΔΕΠ του Τομέα Πολεοδομίας και Χωροταξίας, άλλων Τομέων του ΕΜΠ και άλλων ΑΕΙ, καθώς και επιστήμονες διαφόρων  ειδικοτήτων.

Μέλη ΔΕΠ: Σ. Αντωνοπούλου, Π. Θεοδωρά, Ε.Κλαμπατσέα, Μ.Μάρκου, Ε.Μίχα, Ε. Παναγιωτάτου, Ι.Σαγιάς, Μ. Σπουρδαλάκης.
Ερευνητές: Κ. Βαλάκας, Κ. Βαλεριάνου, Π. Σαμαρτζής, Ι. Τσεβρένη.
Υποψήφιοι διδάκτορες: Π. Μουκούλης, Π. Μπάκα, Μ. Μπακαούκας, Ε. Τούση, Κ. Φιλιππάκης.

Παρακάτω περιγράφονται συνοπτικά οι βασικοί προσανατολισμοί της πρόσφατης ερευνητικής προσπάθειας:

Η ΕΝΙΑΙΑ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

Θεωρητική αφετηρία των προσεγγίσεων αποτελεί η αναζήτηση ενιαίας αντίληψης του χώρου και η διερεύνηση της συνάρθρωσης παραγωγικών δραστηριοτήτων με τη χωρο-κοινωνική και χωρο-λειτουργική φυσιογνωμία, ζήτημα το οποίο απαιτεί κατεξοχήν απο-αθροιστική προσέγγιση. Οι συνεχείς αλλαγές στις κοινωνικές και χωρικές δομές αναιρούν τη χρησιμότητα των συμβατικών γεωγραφικών εννοιών, των εκ των προτέρων διαμορφωμένων χωρικών ενοτήτων, την αποτελεσματικότητα της σχεδιαστικής εκείνης προσπάθειας, η οποία γενικεύει και προσβλέπει ταυτόχρονα σε όλα τα επίπεδα με ένα ιεραρχημένο εκ των προτέρων πλαίσιο στόχων και επιδιώξεων. Η διαπίστωση της ανεπάρκειας αυτής μας οδήγησε στη διερεύνηση των παραγόντων της διαδικασίας ανάπτυξης μέσω μιας ενιαίας διαχρονικής και χωρικής θεώρησης και τον προσδιορισμό των ιδιαιτεροτήτων κάθε οικονομικής και χωρικής μονάδας, ιδιαιτεροτήτων που αφορούν μια πληθώρα παρατηρήσεων.
Ειδικότερα, παρατηρήσαμε τη χωρική λειτουργική φυσιογνωμία των περιοχών και τη συνάρθρωση των κρίσιμων διαρθρωτικών ζητημάτων με τις «ιδιότυπες» μορφολογίες τους. Η διερεύνηση στον αστικό χώρο και στην περιφέρεια ανέδειξε τον ασυνεχή τρόπο ανάπτυξης του χώρου και τη δημιουργία θυλάκων με κλαδικές, λειτουργικές ιδιαιτερότητες και τομείς-κλειδί, ενταγμένους σε ένα πλέγμα χωρικών και κοινωνικο-οικονομικών αλληλεξαρτήσεων. Πρόκειται στην πραγματικότητα για μικροσυστήματα τα οποία δεν αναπτύσσονται απλώς σαν «νησίδες» μέσα στο χώρο, αλλά τον διαμορφώνουν δομικά. Συστήματα ιδιαίτερα ευαίσθητα σε κανονιστικές παρεμβάσεις, τα οποία αναδεικνύουν την πολυσημία της χωρικής οργάνωσης και των διαδικασιών συγκρότησης και μετασχηματισμού που τη διέπουν. Στο πεδίο αυτό δώσαμε ιδιαίτερη προσοχή. Οι μεθοδολογικές αυτές επιλογές οδήγησαν την ανάλυση σε βάθος και συνέβαλαν στη διάρθρωση ευαίσθητων, ως προς την πραγματικότητα, προτάσεων στον αστικό και περιφερειακό χώρο με έμφαση στις συνέργειες και τα δίκτυα και στις «ημι-κανονικότητες», που πιθανόν αυτά διαμορφώνουν.

Η ΧΩΡΟ-ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ (1,2,4)

Η ερευνητική ομάδα του Εργαστηρίου έχει ασχοληθεί μακροχρόνια με μεθόδους ανάλυσης της λειτουργικής διάρθρωσης θεωρώντας το ως κρίσιμο ζήτημα ανάπτυξης και σχεδιασμού του χώρου. Οι μέθοδοι αυτές έχουν αξιοποιηθεί πρόσφατα με πιλοτική εφαρμογή στον αστικό χώρο -Πειραιάς και στην περιφέρεια-Ηπειρος. Παρατηρήσαμε ότι συγκεκριμένες δραστηριότητες τείνουν να εμφανίζονται ως ιδιαίτερες συγκεντρώσεις, «θύλακοι», τόσο από άποψη παραγωγική (κλαδική κατανομή, σύνθεση της απασχόλησης) όσο και λειτουργική (χωρική-χρονική εγγύτητα, περιβαλλοντικός, πολιτισμικός πλούτος, τόποι ιδιαίτερου λειτουργικού ή ιστορικού χαρακτήρα, κεντρικές περιοχές κ.λπ.). Για το λόγο αυτό επεξεργαστήκαμε τόσο στοιχεία που αφορούν την ιδιαίτερη διαδικασία ανάπτυξης σε επίπεδο «μικρο-τόπου» όσο και τη διατύπωση εννοιών που περιγράφουν τον δυναμικό τους ρόλο.
Η συγκέντρωση της πληροφορίας θέτει δυσκολίες και διλήμματα. Για να προσεγγίσουμε τους μικρο-τόπους και το ποικιλόμορφο πλέγμα δραστηριοτήτων και αντιφάσεων σχεδιάσαμε κατάλληλες μεθόδους επεξεργασίας, αναγνώρισης, ανάλυσης και αποτύπωσης. Με τις μεθόδους αυτές «αναδομήσαμε» την πληροφορία στο κατώτερο δυνατό επίπεδο χωρικής αναφοράς, δηλαδή στο οικοδομικό τετράγωνο για τον αστικό χώρο και στο δημοτικό διαμέρισμα για την περιφέρεια, απεικονίζοντας χωρικές και λειτουργικές αλληλεξαρτήσεις. Οι τελευταίες οδηγούν στη σύνθεση επιμέρους ομαδοποιήσεων στο χώρο και σε θυλάκους με ιδιαίτερα κοινωνικο-οικονομικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Οι ειδικά σχεδιασμένες έρευνες πεδίου συνέβαλαν στην αναπτυξιακή χαρτογράφηση των περιοχών μελέτης, συνθέτοντας κατάλληλα τις αναλυτικές, απο-αθροιστικές πληροφορίες.

ΤΑ ΔΙΚΤΥΑ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗΣ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ (3,4)

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των τόπων και η κατανομή τους στο χώρο απεικονίζουν τα κρίσιμα ζητήματα και το σύνθετο πλέγμα των αλληλοσυσχετίσεων-διαφοροποιήσεων της χωρικής διάρθρωσης. Αυτή η διαδικασία εμβάθυνσης οδηγεί στην ανίχνευση αναπτυξιακών δικτύων στο πλαίσιο των οποίων αναπτύσσονται συνέργειες σε τομείς σχετικούς με τη διαχείριση ιδιαίτερων, σε κάθε περίπτωση, φυσικών, κοινωνικών και πολιτισμικών διαθεσίμων. Τα δίκτυα στηρίζουν ολοκληρωμένες προτάσεις σχεδιασμού σε τοπικό, αστικό και περιφερειακό, επίπεδο.

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ (5,6)

Η αναζήτηση μεθόδων ενίσχυσης της επικοινωνίας μπορεί να αποβεί καταλυτικής σημασίας για την ανάπτυξη των δημοκρατικών θεσμών προστατεύοντας τα οράματα, τις προσδοκίες, τις πρακτικές των κατοίκων. Αποκτά δε ιδιαίτερη σημασία στην εποχή της κρίσης. Η ερευνητική δραστηριότητα ενίσχυσε τη συγκρότηση «ζωντανών» χώρων δημόσιας διαβούλευσης σε άμεση σχέση με εξωστρεφή δράση και ανέδειξε τον αναξιοποίητο ανθρώπινο πλούτο στην πόλη και την ελληνική ύπαιθρο. Επεκτάθηκε περαιτέρω με πειραματική διαδικασία σε σχολεία της Αθήνας και της υπαίθρου υποστηρίζοντας το εφικτό και τη σημασία των πλαισίων ενίσχυσης της συμμετοχής των παιδιών νεαρής ηλικίας στο αναπτυξιακό γίγνεσθαι.
Μελλοντική συνέχιση της ερευνητικής προσπάθειας, θεωρητικά ενήμερη και κοινωνικά ευαίσθητη, θα πρέπει να αναζητήσει διαφορετικά κρίσιμα ζητήματα κατά τόπους και εποχή, αναδεικνύοντας τη συνθετότητα και τη διαφορετικότητα που συγκροτεί την πραγματικότητα. Και εντέλει να συμβάλει για να αντιμετωπιστεί με δυναμικό τρόπο, μέσα από διαδικασίες συλλογικής δράσης, η επίφαση ομοιογένειας και ομοιομορφίας που επιβάλλει η συμβατική ρυθμιστική οπτική.

ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

1. Παρατηρώντας τον Πειραιά..., Κ. Βαλεριάνου και Ε. Παναγιωτάτου (επιμ.), Ε. Κλαμπατσέα και Ι. Σαγιάς (σύμβουλοι έργου), 2006, ISBN 960-89223-0-5, http://old.ntua.gr/arch/spacereg/books/pireas/index.htm
2. Παρατηρώντας τον Πειραιά… ΙΙ, Κ. Βαλεριάνου, Π. Μουκούλης, Ι. Σαγιάς και Ε. Παναγιωτάτου, 2008, ISBN 978-960-89223-2-7, http://old.ntua.gr/arch/spacereg/books/pireasII/index.htm
3. Παρατηρώντας το Αιγαίο..., Ε. Κλαμπατσέα, Ε. Παναγιωτάτου και Ι. Σαγιάς (σύμβουλος έργου), 2007, ISBN 978-960-89223-1-0, http://old.ntua.gr/arch/spacereg/books/aigaio/index.htm
4. Όψεις Αγροτικής Ανάπτυξης: Σύνθεση Μεθοδολογικής Προσέγγισης, Κ. Βαλεριάνου, Μ. Μάρκου, Π. Μουκούλης και Ε. Παναγιωτάτου, 2011, ISBN 978-960-88489-8-6, http://old.ntua.gr/arch/spacereg/books/opseisagran/index.htm
5. Διερεύνηση των Αναπτυξιακών Δυνατοτήτων του Δήμου Αυλώνος. Δημιουργία Μηχανισμού Επιλογής/Υποστήριξης των Αναπτυξιακών Προτεραιοτήτων του Δήμου, υπό έκδοση
6. Μεγαλώνοντας στην Αθήνα: Ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για τη συμμετοχή των παιδιών στη διαμόρφωση του περιβάλλοντός τους, Ι. Τσεβρένη, Ε. Παναγιωτάτου, Β. Πανταζής, και Ε. Τούση, 2008, http://old.ntua.gr/arch/spacereg/books/Megalonontas_stin_Athina.pdf
7. «Χωρική Ανάπτυξη, Χωρικές Πολιτικές», Πρακτικά Ημερίδας, 2010, ISBN 978-960-88489-7-9, http://www.arch.ntua.gr/news/Praktika_Imeridas.pdf

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑ

Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.: «Έρευνα Παραθεριστικής Κατοικίας και Οικιστικής Ανάπτυξης στην Ελλάδα», 1999, Ε.Μ.Π./Ε.Κ.Κ.Ε. σε συνεργασία με ΚΕ.Π.Ε./Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Σ. Αυγερινού, Ι. Σαγιάς και Δ. Φιλιππίδης, Ερευνητές Ε.Κ.Κ.Ε.: Χ. Κασίμης, Κ. Γκόρτσος, Α. Δέφνερ, Μ. Θανοπούλου, Φ. Καμούτση και Θ. Μαλούτας. Επιστημονική Υπεύθυνη: E. Παναγιωτάτου.
Ε.Π.Ι.Σ.Ε.Υ./Ε.Μ.Π.: Πρόγραμμα Αρχιμήδης: «Σχεδιασμός Επικοινωνιακού Μοντέλου για την Ενίσχυση της Ανάπτυξης στο Νησιωτικό Χώρο. Πιλοτική Εφαρμογή στη Νήσο Μήλο, 2003. Ν. Αντωνίου, Κ. Βαλεριάνου, Κ. Διακονικολάου, E. Κλαμπατσέα, Χ. Κουκοβίνος και Κ. Χατζημπίρος. Επιστημονική Υπεύθυνη: Ε. Παναγιωτάτου.
Δήμος Πειραιά: «Αναπτυξιακή Χαρτογράφηση Κρίσιμων Κοινωνικών Παραμέτρων για τον Δήμο Πειραιά», 2008. Κ. Βαλάκας, Κ. Βαλεριάνου, Μ. Βάρελης, Ε. Κλαμπατσέα, Γ. Μάνσολας, Π. Μουκούλης, Χ. Νάννου, Μ. Παπαγιάννη, Ι. Σαγιάς, Ε. Τούση, Κ. Τσιγώνια, Μ. Χατζημαρκάκη. Επιστημονική Υπεύθυνη: Ε. Παναγιωτάτου.
Υπουργείο Αιγαίου: «Πιλοτικός Σχεδιασμός ενός Εργαλείου Προγραμματισμού στα Πλαίσια Λειτουργίας του Νησιωτικού Παρατηρητηρίου», 2005. Ε. Κλαμπατσέα, Ι. Σαγιάς και Κ. Βαλεριάνου. Επιστημονική Υπεύθυνη: Ε. Παναγιωτάτου.
Δήμος Αυλώνος: «Διερεύνηση των Αναπτυξιακών Δυνατοτήτων του Δήμου Αυλώνος. Δημιουργία Μηχανισμού Επιλογής/Υποστήριξης των Αναπτυξιακών Προτεραιοτήτων του Δήμου», 2008. Κ. Βαλεριάνου, Ε. Κλαμπατσέα, Π. Μουκούλης, Ι. Τσεβρένη και Π. Σαμαρτζής. Επιστημονική Υπεύθυνη: Ε. Παναγιωτάτου.
Κοινωφελές Ίδρυμα Ι. Λάτση: «Μεγαλώνοντας στην Αθήνα. Ένα Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης για τη Συμμετοχή των Παιδιών στη Διαμόρφωση του Περιβάλλοντός τους», 2008. Ι. Τσεβρένη και Ε. Τούση. Επιστημονική Υπεύθυνη: Ε. Παναγιωτάτου.
Περιφέρεια Ηπείρου – Ενδιάμεση Διαχειριστική Αρχή: «Μεθοδολογία Εντοπισμού και Αξιολόγησης Περιοχών για Ολοκληρωμένες Παρεμβάσεις Αγροτικής Αναγέννησης», 2010. Κ. Βαλεριάνου, Ν. Κατσουλάκος, Α. Μανωλοπούλου, Μ. Μάρκου, Π. Μουκούλης, Μ. Μπακαούκας, Ι. Σαγιάς, Ε. Τιβικέλη και Ε. Τριάντου. Επιστημονική Υπεύθυνη: Ε. Παναγιωτάτου.