Υψόμετρο:

1200 μέτρα

Πηγή : http://el.wikipedia.org/ , http://www.kalarrytes.gr/geography.htm

Πληθυσμός:

89 κάτοικοι (41 οι Καλαρίται, 48 ο Μυστράς)

Πηγή : Ε.Σ.Υ.Ε. Μόνιμοι Κάτοικοι - Απογραφή 2001

Απόσταση από μεγάλο αστικό κέντρο:

80 χλμ. από Ιωάννινα

Πηγή : http://ee.admin.uoi.gr/km.htm

Ιστορικά στοιχεία:

Εντάσσονται γεωγραφικά στην περιοχή των Τζουμέρκων. Oι Καλαρίτες από τον 13ο αιώνα μέχρι και την εποχή της Τουρκοκρατίας αποτέλεσαν  εμπορικό κέντρο με μεγάλη άνθηση. Από τα μέσα του 17ου αιώνα καθίσταται σημαντικό κέντρα εξαγωγής προϊόντων και δημιουργεί εμπορικούς οίκους σε μεγάλα Ευρωπαϊκά κέντρα, όπως η Τεργέστη και το Λιβόρνο. Το 1881, τα τουρκικά στρατεύματα κατέστρεψαν τον οικισμό.

Πηγή : http://6dim-ioann.ioa.sch.gr/nomos_istoria.htm , http://www.kalarrytes.gr/geography.htm

Άλλα ιστορικά στοιχεία στις ιστοσελίδες: http://el.wikipedia.org/ και

http://www.kalarrytes.gr/history.htm

Ιστορικά μνημεία - μουσεία:

Αξιόλογες εκκλησίες - Ι. Μονές:

• Ιερά Μονή Κηπίνας. Αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου,  χτισμένη σε απότομη πλαγιά. Το καθολικό της Μονής είναι κτισμένο σε μακρόστενο σπήλαιο και είναι μονόχωρο κτίσμα με τρούλο, ενώ το εσωτερικό του είναι κατάγραφο με τοιχογραφίες, οι οποίες χρονολογούνται τον 18ο αι.

• Ιερός Ναός Αγ. Νικολάου. Κτίστηκε στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής, με τρούλο και ανοικτή στοά στα νοτιοδυτικά. Αξιόλογο το ξυλόγλυπτο τέμπλο του και ο άμβωνας. Στο ναό φυλάσσονται σημαντικά κειμήλια, έργα καλαρρυτινών αργυροχόων.

• Το Μοναστήρι της Παναγιάς της Γαλακτοφορούσας.

Πηγή : http://www.kalarrytes.gr/architecture.htm

Πολιτιστικές εκδηλώσεις - Πανηγύρια:

Από 1-5 Αυγούστου στο Δασικό Χωριό Κέδρος, στα Τζουμέρκα διοργανώνεται ενα πρωτότυπο φεστιβάλ με ποικιλία καλλιτεχνικών και εικαστικών εκδηλώσεων. Το φεστιβάλ αποτελεί ανοιχτή και δημιουργική συνάντηση καλλιτεχνών από διάφορους χώρους έκφρασης όπως μουσική, χορός, φωτογραφία, εικαστικά, ψηφιακές τέχνες, λαϊκή τέχνη. Το φεστιβάλ έχει χαρακτήρα πειραματικών αναζητήσεων και ήδη από την πρώτη συνάντηση μερικές εκδηλώσεις είναι πρωτότυπες και παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό. Στόχος του είναι να αποτελέσει ένα μόνιμο βήμα δημιουργικής έκφρασης για νέους και παλαιούς καλλιτέχνες που θέλουν να πειραματιστούν σε νέους δρόμους έκφρασης και να δοκιμάσουν πρωτότυπες συνεργασίες. Το φεστιβάλ διοργανώνεται από τον από το μη κυβερνητικό - μη κερδοσκοπικό οργανισμό "Κέντρο Έρευνας και Δράσης για την Ορεινή Σύγκλιση (Κ.Ε.ΔΡ.Ο.Σ.)".

• Της Ζωοδόχου Πηγής (την Παρασκευή μετά το Πάσχα) στην Κηπίνα

• Της Αγίας Παρασκευής (26 Ιουλίου)

• Κοίμηση της Θεοτόκου (15 Αυγούστου)

• Του Αγίου Νικολάου (6 Δεκεμβρίου)

• Εθνική Εορτή. Το πρώτο Σαββατοκύριακο του Ιουλίου κάθε έτους πραγματοποιούνται στους Καλαρρύτες διάφορες εκδηλώσεις με τον τίτλο  «Διήμερο μνήμης, τιμής και ευγνωμοσύνης», αφιερωμένες στους Καλαρρυτιώτες της θυσίας και της προσφοράς.

• «Αντάμωμα βλαχόφωνων κοινοτήτων της περιοχής»

Πηγή : http://www.kalarrytes.gr/culture.htm

Ήθη - Έθιμα - Παραδόσεις:

Οι χοροί που συναντώνται στην Ήπειρο είναι ως επί το πλείστον, κυκλικοί. Στην συντριπτική τους πλειοψηφία είναι χοροί στα τρία, συρτοί στα δύο και τσάμικοι (με 8,10,12 κινήσεις).
Χαρακτηριστικοί είναι επίσης και οι συγκαθιστοί χοροί (π.χ. Συρράκου, Μετσόβου, Βοβούσας κα), που είναι χοροί ερωτικοί και χορεύονται από ζευγάρια σκόρπια στο χώρο. Χαρακτηριστικοί χοροί της περιοχής Συρράκο - Καλαρρύτες: τσάμικα με 8 και 10 κινήσεις, Συγκαθιστός, Γιανν΄Κώστας, Λεβεντιά, Περατιανός κ.α.

Πηγή : Ηλίας Γκαρτζονίκας Ήπειρος εν Χορώ στο  http://www.zosimaia.gr/MeNuDynamic.asp?menu=10&submenu=23&aID=98

Η μουσική παράδοση υπόκειται στους κανόνες της Ηπειρώτικης μουσικής. Τα τέσσερα βασικά μουσικά όργανα είναι το κλαρίνο, το βιολί, το λαούτο και το ντέφι. Η μουσική, το τραγούδι και ο χορός, προσαρμόστηκαν και είναι άρρηκτα δεμένα με τον ορεινό χώρο και την επαγγελματική ιδιότητα. Οι χαρακτηριστικότεροι χοροί των Καλαρρυτινών είναι του Γιανκώστα ή Γιάννη Κώστα, αργός και λεβέντικος χορός και ο Μπαλατσός, αργός στα τρία, ο οποίος χορεύεται κυρίως από άντρες που τραγουδούν όλοι μαζί. Στους γάμους το νιόπαντρο ζευγάρι χορεύει τον συγκαθιστό χορό «ένα δέντρο δυο κλωνάρια, χόρευαν δυο παλικάρια». Κύριο χαρακτηριστικό των τραγουδιών και των χορών είναι οι αργοί και μακρόσυρτοι ήχοι καθώς και οι αργοί και ποικίλοι βηματισμοί. Στα τραγούδια αρχίζουν οι γυναίκες και απαντούν οι άντρες.

Πηγή : http://www.kalarrytes.gr/culture.htm

Γαστρονομία - Τοπικές Γεύσεις:

Παραδοσιακά φημίζεται για τα ψητά και βραστά κρέατα.

Νάνες βουνού (χόρτα), πίτα μασόντρα, τομάτσες

Πληροφορίες για παραδοσιακές συνταγές των Καλλαρυτών:

http://www.epcon.gr/s/Fagita.asp?origin=%CA%C1%CB%C1%D1%D1%D5%D4%C5%D3&name=

Τοπικά Προϊόντα:

Παραδοσιακά επαγγέλματα:

Οι κάτοικοι του Συρράκου και των Καλαρρυτών είχαν δημιουργήσει εμπορικούς οίκους σε μεγάλες Ευρωπαϊκές πόλεις, όπως το Λιβόρνο και η Τεργέστη ήδη από τα μέσα του 17ου αι. , αφού τα δύο χωριά ήταν κέντρα εξαγωγικού εμπορίου προϊόντων των γειτονικών χωριών, αλλά της Θεσσαλίας.

Οι Καλαριτινοί υπήρξαν περίφημοι αργυροχόοι. Κατασκεύαζαν αντικείμενα οικιακής χρήσης, κοσμήματα, λειτουργικά σκεύη, αρκετά από τα οποία σώζονται ως τις μέρες μας και εντυπωσιάζουν με τον πλούτο των σχεδίων και την άριστη τεχνική τους. Αργότερα, οι Καλαριτινοί εγκαταστάθηκαν στα Ιόνια νησιά και κυρίως στη Ζάκυνθο, όπου αναδείχθηκαν σπουδαίοι μαστόροι του ασημιού. Τεχνίτες, όπως ο Αθ. Τζημούρης, ο Διαμ. Μπάφας, αφομοιώνοντας στοιχεία από την τέχνη της Δύσης, δημιούργησαν μερικά από τα αριστουργήματα της νεοελληνικής μικροτεχνίας όπως η λάρνακα του Αγ. Διονυσίου, στον ομώνυμο ναό της Ζακύνθου.

Κτηνοτροφία – Κτηνοτρόφοι : Το κύριο επάγγελμα του πληθυσμού στους ορεινούς όγκους των Τζουμέρκων ήταν και είναι αυτό του κτηνοτρόφου. Οι Καλαρρύτες, λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, είναι ιδεώδης περιοχή για νομαδική κτηνοτροφία. Οι κτηνοτρόφοι μετακινούνται κάθε χρόνο από τους απέραντους ορεινούς θερινούς βοσκότοπους, στα χειμαδιά.

Βιοτεχνία, Υφαντική, Βιοτέχνες ραφτάδες : Στους Καλαρρύτες το μαλλί χρησιμοποιήθηκε ως πρώτη ύλη για την κατασκευή ειδών ρουχισμού. Οι γυναίκες ύφαιναν στον αργαλειό όλα τα υφάσματα για τα καθημερινά ρούχα και τα κλινοσκεπάσματα με ποικιλία χρωμάτων (κόκκινο, ώχρα, μπλε), που έβαφαν μόνες τους βουτώντας τα νήματα σε φυτικές βαφές, δημιουργημένες από ποικιλίες ντόπιων φυτών. Το αποτέλεσμα ήταν να μετατραπεί από οικιακή κυρίως τέχνη σε βιοτεχνία και να γίνει η κοινότητα κέντρο παραγωγής μάλλινων ειδών ρουχισμού, υφασμάτων και ταπήτων (φλοκάτες). Κύρια όμως επαγγελματική απασχόληση έγινε η ύφανση του Καλαρρυτινού μάλλινου υφάσματος για κάπες άσπρες και μαύρες. Μακριές για τους βοσκούς και αγρότες στην Αλβανία και Ελλάδα, κοντές για τους ναυτικούς και ψαράδες στην Αδριατική. Οι ράφτες κάπας που αποκαλούνταν καποτάδες ή καπάδες,

Χρυσοκεντητάδες - Τερζήδες : Οι χρυσοκεντητάδες των Καλαρρυτών, γνωστοί με το όνομα τερζήδες, άκμασαν χάρη στην ύπαρξη του εμπορίου παραδοσιακής φορεσιάς, στην εισαγωγή πρώτων υλών, στην ύπαρξη εξειδικευμένων τεχνιτών και αξιόλογων εργαστηρίων και βιοτεχνίας με παράδοση ολόκληρων αιώνων. Οι τερζήδες κεντούσαν τις περίφημες ενδυμασίες Ελλήνων και τουρκαλβανών με ιδιαίτερη δεξιοτεχνία και υπομονή, χρησιμοποιώντας χρυσοκλωστές (τιρτίρια).

Πραματευτάδες – Έμποροι : Ο τομέας όπου πραγματικά διέπρεψαν οι Καλαρρυτινοί ήταν το εμπόριο στο εσωτερικό της Ελλάδος αλλά και στο εξωτερικό. Οι πραματευτάδες ανέπτυξαν από τα μέσα του 18^ου αιώνα μέχρι την καταστροφή του χωριού στις αρχές του 19^ου αιώνα, πολύ προσοδοφόρες επιχειρήσεις στις τοπικές και Ευρωπαϊκές αγορές.

Κιρατζίδες – Αγωγιάτες :  Για τη διεξαγωγή του διαμετακομιστικού εμπορίου αλλά και τη διακίνηση των ανθρώπων, αναπτύχθηκε από τον 18^ο μέχρι και τον 20^ο αιώνα, η τάξη των αγωγιατών, κατοίκων που διέθεταν ζώα για μεταφορές και δεν είχαν οικονομικά κεφάλαια.

Αγιογράφοι : Το 18^ο αιώνα οι Καλαρρύτες έγιναν ένα μικρό καλλιτεχνικό κέντρο ζωγραφικής εκκλησιών με ιδιαίτερα λαϊκά στοιχεία. Πολλοί ονομαστοί αγιογράφοι άφησαν τα ονόματά τους σε αγιογραφήσεις τους σε μοναστήρια και εκκλησίες της Ηπείρου και της Θεσσαλίας.

Πηγές : http://www.nomioan.gr/%5Cdocs%5CTourism%5Cpresentation%20Gr.pdf ,

http://www.agrotravel.gr/ ,  http://el.wikipedia.org/ , http://www.kalarrytes.gr/tradition.htm

Παραδοσιακός οικισμός:

Ναι (Δ-594 α/ 13.11.1978, Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.)

Πηγή : http://estia.minenv.gr/EXEC

Παραδοσιακή αρχιτεκτονική:

• Γεφύρι της Κουιάσας. Μονότοξο με βοηθητικό τοξωτό άνοιγμα, χρονολογία οικοδόμησης 1800.

Πηγή : http://www.petrinagefiria.uoi.gr/gefiri.php?id=56

• Γεφύρι του Φίλου. Μονότοξο με ανακουφιστικό άνοιγμα, χρονολογία οικοδόμησης 1908.

Πηγή : http://www.petrinagefiria.uoi.gr/gefiri.php?id=55 

• Γεφύρι του Ραφτάνη. Βρίσκετται στην Κηπίνα (πρώην Αρμπορέσι). Ποταμός  Άραχθος  Καλαρρύτικος. Δίτοξο με ανακουφιστικό άνοιγμα μεταξύ των τόξων.

Πηγή : http://www.petrinagefiria.uoi.gr/gefiri.php?id=145

Αρχιτεκτονική και Νεότερα μνημεία

Από την πέτρα του τόπου γεννιέται και η αρχιτεκτονική του χώρου. Η δομή του οικισμού ακολουθεί το γενικό πρότυπο των ορεινών χωριών, που κυριαρχεί στην Ήπειρο με απλές γεωμετρικές γραμμές, προσαρμοσμένη στον ηπειρωτικό χώρο και κλίμα. Το έδαφος διαμορφώνει και αυτό τη μορφή του. Στους Καλαρρύτες η απότομη πλαγιά και η μεγάλη κλίση της έχει σαν αποτέλεσμα τα πρώτα σπίτια στην κορυφή να απέχουν από τα τελευταία που βρίσκονται στο χείλος της χαράδρας, πάνω από 500 μέτρα. Ο οικισμός συγκροτείται γύρω από την κεντρική πλατεία, που συγκεντρώνει όλη τη δραστηριότητα του χωριού, κοινωνική, οικονομική, πολιτισμική και θρησκευτική. Η διαφοροποίηση των Καλαρρυτών, ως προς το τυπικό ηπειρωτικό ορεινό χωριό, είναι ότι εδώ η ενοριακή εκκλησία βρίσκεται λίγο απομακρυσμένη από το κέντρο τους.

Σπίτια

Το κτίσιμο, όπως αναφέρεται από τους περιηγητές του 19ου αιώνα, κόστιζε ακριβά λόγω της μεταφοράς της ασβεστολιθικής πέτρας από τα γειτονικά λατομεία και της ξυλείας από τα Πράμαντα και τους Μελισσουργούς. Το ίδιο παρατηρείται και σήμερα, που οι κάτοικοι θέλουν να συντηρήσουν, να επισκευάσουν ή να χτίσουν καινούρια σπίτια και όλες οι μεταφορές υλικών γίνονται με ζώα ή από εργάτες. Η γκρίζα πέτρα είναι το κύριο υλικό δόμησης και τα κυρίαρχο αρχιτεκτονικό στοιχείο των σπιτιών του χωριού. Χρησιμοποιείται άφθονη για την οικοδόμηση των σπιτιών, τις στέγες, τα δάπεδα στα κατώγια, τις αυλόπορτες και τις αυλές, το στρώσιμο στα καλντερίμια, την κατασκευή σκέπαστρων για τις βρύσες. Χαρακτηριστικό γνώρισμα ορισμένων μεγάλων οικιών είναι οι πέτρινες καμάρες στο ισόγειο, που στηρίζουν το όλο οικοδόμημα. Την εξωτερική δωρική όψη της οικίας με την πελεκητή πέτρα και τα ξύλινα σαζάνια, αντισταθμίζουν τα τοξωτά ανοίγματα σε πόρτες και παράθυρα με τα χαρακτηριστικά «κιονόκρανα» εκατέρωθεν.

Τα παράθυρα με τα χαρακτηριστικά χρώματα, μπλε, πράσινο ή καφέ, εξαιτίας του ψυχρού χειμώνα, έχουν εσωτερικά παντζούρια και φέρουν ξύλινα ή σιδερένια κάγκελα στους ορόφους και ολόκληρη σιδεριά στα κατώγια. Η καλαρρυτινή κατοικία, όπως άλλωστε όλες στον ηπειρώτικο χώρο, όταν είναι διώροφη ή τριώροφη, τρίχωρη ή τετράχωρη, έχει στο ισόγειο (κατώγι όλους τους βοηθητικούς χώρους: αποθήκες, μαγειρείο (με γάστρα για το ψήσιμο ψωμιού και φαγητού) και αρκετές φορές την επαγγελματική στέγη με το εργαστήριο υφαντικής ή ασημουργίας. Στα κατώγια, που ενίουτε κυλούν νερά, όλα είναι φτιαγμένα από πέτρα. Στον όροφο (ανώγι) βρίσκονται τα δωμάτις, που είναι χώροι διαμονής και υποδοχής, το χειμερινό (οντάς) με το τζάκι και με πλατιά μπάσια καλυμμένα με μάλλινα υφαντά και το καλοκαιρινό (χωτζιαρές). Το παραδοσιακό τζάκι από πωρόλιθο φέρει μερικές φορές παράθυρο για φως στο βάθος του. Χαρακτηριστικός είναι ο νεροχύτης του ανωγιού, με βρύση ή χωρίς. Τα ταβάνια, όπως και το πάτωμα του ανωγιού είναι πάντα ξύλινα. Στα αρχοντικά υπάρχουν ροζέτες στο κέντρο του ταβανιού, συνήθως με αναπαράσταση φύλλων άκανθου. Και όπως το έδαφος είναι επικλινές, υπάρχουν συνήθως ξεχωριστές είσοδοι για κάθε όροφο. Ο εξοπλισμός της κατοικίας σε κινητά έπιπλα είναι λιτός και απέριττος. Κασέλες και χαμηλά τραπέζια, κλίνες, σκαμνιά και παραδοσιακές μεσάντρες (ντουλάπες), όλα είναι κατασκευασμένα από αγριόξυλο. Σε ειδικούς χώρους στις μεσάντρες φυλάσσονται τρόφιμα και ρουχισμός. Τα σκεύη μαγειρικής είναι πήλινα, μπρούτζινα ή χάλκινα. Αξιόλογα κτίρια είναι οι οικίες Ραφτάνη και Μπαϊκούση (18ου αιώνα), Κασαρία Φασούλα, Κωσταδήμα, Μπαζάκη, Νέσση, Πατούνη (19ου αιώνα) και το παλιό δημοτικό σχολείο (20ου αιώνα).

Βρύσες, γεφύρια, αλώνια, νερόμυλοι

Η έντονη κλίση του εδάφους στον οικισμό, που καταλήγει απότομα στην χαράδρα του Καλαρρύτικου, υποχρεώνει τους κατοίκους να κατασκευάζουν καλλιεργήσιμη γη με ξερολιθιά, τα γνωστά κηπάρια, όπου καλλιεργούν τα κηπευτικά τους. Η ξερολιθιά, που συγκρατεί τη μικρή γεωργική γη, συνιστά την ίδια την ταυτότητα του ορεινού όγκου και παρουσιάζει ενδιαφέρον από την πλευρά της πολιτιστικής οικολογίας. Η κοινότητα είναι γεμάτη από τέτοιου είδους κηπάρια. Η ύδρευση του οικισμού εξασφαλίζεται από τις πηγές που υπάρχουν πάνω και μέσα σε αυτόν. Είναι χαρακτηριστικός ο ήχος των νερών που τρέχουν από τις πολλές βρύσες, στεγασμένες ή όχι, φτιαγμένες από πέτρα και με παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Καθεμιά από τις βρύσες φημίζεται για το ιδιαίτερο νερό που προσφέρει, χωνευτικό, βαρύ ή κατάλληλο για μαγείρεμα οσπρίων. Τα νερά τρέχουν κάτω από τα τοξωτά γεφυράκια που ενώνονται με τα πέτρινα καλντερίμια, εξασφαλίζοντας έτσι τις μετακινήσεις των κατοίκων και τις μεταφορές. Η βρύση του Παράσχη (1768) είναι θολωτή με παραδοσιακή αρχιτεκτονική, στεγασμένη με τρούλο. Βρίσκεται δίπλα στην Κασαρία Φασούλα, αρχοντικό κτίριο κει παρασκευαστήριο τυριών στη ΒΔ πλευρά του οικισμού. Η οικογένεια Παράσχη ήταν έμποροι στα Γιάννενα από το 1763, στη Βενετία και το Λιβόρνο (1799-1811).

Γνωστές επίσης είναι : της Γκούρας, του Νέσση δίπλα στην Πλατεία, του Μπαργιάννη, του Μπαζάκη στη θέση Πλάκα, της Τζόρας στην ένωση των δρόμων από Κηπία και Θεσσαλία, στη θέση Κέλλι από τη ΒΔ είσοδο του χωριού, Μπούφου, Φύτρου κοντά στα χαλάσματα του σπιτιού της οικογένειας Βούλγαρη, Πάτη, Τζάμινας στα ΒΔ του χωριού, Μπάλτας και Γκόντρου στην είσοδο από Κηπίνα. Γνωστές γέφυρες μέσα στον οικισμό υπάρχουν στις θέσεις Μίντζα και Τουρτούρη. Έξω από τον οικισμό αξιόλογη είναι η κρεμαστή γέφυρα Γκόγκου στον Καλαρρύτικο, έργο του Γερμανού μηχανικού Baykman (1935), το γεφύρι της Κουϊάσας, του Τσάλι σε ύψος πάνω από 20 μέτρα στην Κηπίνα προς τον οικισμό Χριστοί Πραμάντων και του Καρλίμπου προς το μοναστήρι Βόλιζα Ματσουκίου. Αλώνια στην ορεινή περιοχή θα βρούμε αρκετά, αφού η γεωργική καλλιέργεια, που γινόταν από τις γυναίκες, περιλάμβανε παραγωγή από σιτάρι και κριθάρι, η οποία κάποτε αρκούσε για τις ανάγκες των κατοίκων. Τα περισσότερα βρίσκονται στις θέσεις Τσόρα, Άργι (κοντά στη βρύση Παράσχη) και Κέλλι. Από το 1750 και έπειτα κατασκευάστηκαν νερόμυλοι, που ήταν απαραίτητοι στην επεξεργασία των πρώτων υλών για τη διατροφή των κατοίκων αλλά και των υφαντών και την καθαριότητα. Μέσα στον οικισμό για το χειμώνα υπήρχε ο νερόμυλος στη θέση Ραφτάνη, ενώ για το καλοκαίρι στον ποταμό Καλαρρύτικο υπάρχει νερόμυλος στη θέση Κουιάσα με μαντάνι (για τα μαλακά ρούχα) και δρυστέλλα (για τα σκληρά).

Πηγή : http://el.wikipedia.org/ , http://www.kalarrytes.gr/architecture.htm

Η Αρχιτεκτονική της Ηπείρου

Φωτογραφίες παραδοσιακών κτισμάτων

Ηπειρώτικα Γεφύρια

Ηπειρώτες Μάστοροι

Λαϊκή Ζωγραφική

Οι περιβαλλοντικές παράμετροι στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική

Γλωσσάρι παραδοσιακής αρχιτεκτονικής

Διατηρητέα κτίρια:

Όχι

Πηγή : http://estia.minenv.gr/EXEC

Ντοπιολαλιά - Γλωσσικά ιδιώματα:

Βλάχικη διάλεκτος

Πληροφορίες για τη βλάχικη γλώσσα/βλάχους: http://www.vlahoi.gr/index.asp?RFRM= ,

http://www.vlahoi.net/content/view/20/30/

" Μπουκουραίικα", η συνθηματική γλώσσα των ραφτάδων των Τζουμέρκων της Ηπείρου.

Πηγή : http://www.remen.gr/glosses/boukoureika.html

Βουνά:

Το κύριο στοιχείο της περιοχής είναι οι ορεινοί όγκοι που περιβάλλουν την κοινότητα, δηλαδή του Περιστερίου (Λάκμος) 2285 μ. και των Τζουμέρκων (Αθαμανικά όρη) 2429 μ.

Πηγή : http://el.wikipedia.org/

Χάρτης Όρους Λάκμος ή Περιστέρι

Στοιχεία Όρους Λάκμος ή Περιστέρι

Πηγή: Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (www.axiosbis.gr)

Χάρτης Όρους Αθαμανικά ή Τζουμέρκα

Στοιχεία Όρους Αθαμανικά ή Τζουμέρκα

Πηγή: Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού (www.axiosbios.gr)

Οι κλάδοι του υδρογραφικού δικτύου της ευρύτερης περιοχής καταλήγουν στον Καλαρίτικο ποταμό. Υδροφόροι ορίζοντες σχηματίζονται τόσο εντός των ασβεστολίθων και και στα χαλαρά υλικά που εμαφανίζουν υψηλή διαπερατότητα.

Αλπικές Λίμνες - Βάραθρα - Κολυμπήθρες

Χάρτης - Υδατικά Διαμερίσματα Ηπείρου, Υδατικοί πόροι, Ζήτηση νερού

Πηγή: Υπουργείο Ανάπτυξης - Δ/νση Υδατικού Δυναμικού (www.axiosbios.gr)

 Υπέδαφος

Γεωλογία Ηπείρου

 Χλωρίδα - Πανίδα:

Η κοινότητα βορειοανατολικά περιβάλλεται από μεγάλες εκτάσεις με ποώδη και θαμνώδη βλάστηση, τα λεγόμενα «στεπόμορφα λιβάδια», τα γνωστά σε όλους βοσκοτόπια.

Χλωρίδα

Οι απόκρημνες πλαγιές της χαράδρας του Καλαρρύτικου ποταμού και της Παυλιάνας είναι χαρακτηριστικές της ιδιαίτερης φύσης των Καλαρρυτών. Ο τόπος γύρω από την κοινότητα, κυρίως στα νότια και νοτιοανατολικά, παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία από αυτοφυή δάση ελάτης και δάση από καρποφόρα δέντρα, αειθαλή η φυλλοβόλα : βαλανιδιές, κουμαριές, κερασιές ή αγριοκερασιές, φουντουκιές, μουριές, κουτσουπιές, φλαμουριές (φιλύρες), πλατάνια και ξηροπλατάνια, άγριες βαλανιδιές (άρμπορα), ρόμπολα ή μαλόκεντρα, πιτιτσέλια, καρυδιές, τσάπουρνες (από τον καρπό τους φτιάχνεται τσίπουρο) αλλά και αναρριχώμενα όπως κισσός, αγιόκλημα, αγριοτριανταφυλλιές, ιντερούασα ή αράχνη και με θαμνοειδή φυτά όπως η βατομουριά, το πουρνάρι, η ντρόγκα, το στριγκουάνι (σαν τον καπνό, πικρό σαν δηλητήριο), η λιπτούκα (δηλητηριώδες φυτό), η μαυραγκαδιά (από τους καρπούς της γίνεται κομπολόι). Ποικιλία φυτών με μικρή ανάπτυξη, στον ίσκιο των μεγάλων δέντρων, παρατηρείται σε όλες τις πλαγιές, όπως τα κόκκινα μανιτάρια, ο σπίντζος και το σαλέπι, η άγρια μέντα, το τσάι και το ψωμί του κούκου, το θρούμπι και η ρίγανη, τα μούσκλια και το σκορπίδι (χορτάρι που βγαίνει στον τοίχο και χρησιμοποιείται σε τσίμπημα σκορπιού). Μανουσάκια και άγρια ορχιδέα, αμάραντος και άσπρα ή κόκκινα κρινάκια, φτέρες, κουκουτσέλι και ζαμπάκια, όταν ανθίζουν γεμίζουν την περιοχή με ιδιαίτερη μυρωδιά και χρώμα και ολοκληρώνουν το οικοσύστημα της χλωρίδας των απόκρημνων πλαγιών των Καλαρρυτών. Αν σας αρέσουν τα λουλούδια ζητήστε να σας οδηγήσουν στον τόπο που φυτρώνει ο κίτρινος «βασιλικός», ο οποίος μπορεί να διατηρηθεί για πολλά χρόνια, αφού αποξηρανθεί. Η διαχρονικότητα της χλωρίδας των Καλαρρυτών είναι χαρακτηριστική, καθώς περιγράφεται περίπου με τον ίδιο τρόπο από τους περιηγητές Γ. Λήκ (W. Leak) και Φ. Κ. Πουκεβίλ ( F. C. Pouqueville) που επισκέφθηκαν το χωριό 200 χρόνια πριν. Χαρακτηριστικό επίσης γνώρισμα των Καλαρρυτών είναι τα καθαρά κρυστάλλινα νερά, που έχουν πηγές μέσα στο ίδιο το χωριό ή λίγο πιο πάνω από αυτό και πέφτουν με ορμή και δυνατό θόρυβο προς τη φυσική τους κατάληξη, τον ποταμό Καλαρρύτικο ή Χρούσια. Στις πηγές τους έχουν χτιστεί περίκαλλες παραδοσιακές βρύσες. Στα κηπάρια των σπιτιών, με τη λίγη γη, καλλιεργούνται ανάλογα με την εποχή όλων των ειδών τα κηπευτικά και χορταρικά – ζόχια, πουρτσέλια, ουράκλια, ραδίκια, νάνες, αλεπρίλι – και άλλα που χρησιμοποιούνται στις νόστιμες χορτόπιτες, άγριο σπαράγγι (μπουρντένα) και πικρό σπαράγγι (οβριές). Τα καλοκαίρια οι κάτοικοι δροσίζονται στη σκιά της αναρριχώμενης Ζαμπέλας, κληματαριάς που συναντάμε σχεδόν σε κάθε αυλή της κοινότητας. Παλιότερα στα βόρεια και ανατολικά της κοινότητας καλλιεργούσαν κριθάρι και σιτάρι που το άλεθαν στους μύλους, που υπήρχαν και υπάρχουν στην κοινότητα αλλά και κοντά στις όχθες του ποταμού. Καστανιές, πλατάνια και καρυδιές είναι τα δέντρα που βρίσκονται μέσα αλλά και στις παρυφές των Καλαρρυτών. Μουριές και φλαμουριές συμπληρώνουν τη βλάστηση καθώς επίσης και τα φημισμένα για τη γεύση και τη μυρωδιά τους τσάι και ρίγανη που τα βρίσκουμε κοντά στα εξωκλήσια της Αγίας Παρασκευής και του Προφήτη Ηλία.

Πανίδα

Πτηνά : Η περιοχή παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία πτηνών. Πολλά πτηνά είναι μέρος της άγριας πανίδας της περιοχής : κοτσύφια και πέρδικες, μπεκάτσες και τσαλαπετεινοί, ξηροκόκοτες και μπουφοτσίνια, Τζάνες, τσίτσιδες και πετροχελίδονα, καρδερίνες (στραγαλίνες), ορτύκια (πίσπουρδες), τσίχλες, κίσσες, σταυραετοί και γεράκια, αερογάμηδες (είδος γερακιών), σουσουράδες ή κωλοσούσες (γκαναβουστρίνια), σιταρήθρες και συκοφάγοι, γυπαετοί και άλλα.

Ζώα : Λύκοι και αγριόγατες, αλεπούδες και ασβοί, αρκούδες και λαγοί, άλογα και μουλάρια για μεταφορές, αγελάδες και γίδες συμβιώνουν στον περιβάλλοντα χώρο. Σήμα κατατεθέν της κοινότητας είναι το πρόβατο με την ονομασία μπούτσικο, το οποίο είναι καλαρρυτινή ποικιλία, προστατευόμενη και επιδοτούμενη από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

(http://www.minagric.gr/greek/data/Ζώα%20αναπαραγωγής/Καλαρρύτικο%20πρόβατο.doc)

Ερπετά : Στην κατηγορία των ερπετών τα φίδια της περιοχής έχουν τη δική τους ποικιλία. Η οχιά του λιβαδιού συμπεριλαμβάνεται ως σπάνιο στο κόκκινο βιβλίο των απειλούμενων σπονδυλόζωων της Ελλάδας. Η βιδρογαλιά, ο αστρίτης και οι σαγρές, τα σαλιγκάρια (κοχλιοί), οι σαύρες και οι σαλαμάνδρες ενδημούν στην κοινότητα, μάλιστα σε μεγάλες ποσότητες.

Ψάρια : η καλαρρυτινή, με κόκκινες βούλες πέστροφα του Καλαρρύτικου ποταμού, είναι ένα από τα δέκα είδη ιχθυοπανίδας που ζούν στην περιοχή, όπως και στους κοντινούς Ματσουκιώτικα και Μελισσουργιώτικο ποταμούς. Στα μέσα του 2005 το ποτάμι εμπλουτίστικε με γόνους πέστροφας ίδιας ποικιλίας για τουριστική αλιεία. Η πέστροφα είναι μέρος της διατροφής των κατοίκων της περιοχής για πάνω από 200 χρόνια. (Ο περιηγητής W. Leak αναφέρει, το 1805, ότι οι κάτοικοι ψάρευαν την πέστροφα πετώντας άσβηστο ασβέστη που μεθούσε το ψάρι, οπότε αυτό ανέβαινε στην επιφάνεια, τακτική που σήμερα φυσικά είναι απαγορευμένη.)

Πηγές : http://el.wikipedia.org/ , http://www.kalarrytes.gr/geography.htm

Χλωρίδα

• Δάση και δασικές εκτάσεις (60%: πλατύφυλλα φυλλοβόλα δάση, μικτά δάση, αυτοφυή κωνοφόρα δάση),

• Λιβάδια (10%: Αλπικά και υποαλπικά),

• Θαμνώνες (10%: Σκληρόφυλλοι θάμνοι, γκαρίγκ και μακί)

Πανίδα

• Aιγοπρόβατα

• Ορνιθοπανίδα: Πετροπέρδικα, χρυσαετός

Πηγή : http://www.ornithologiki.gr/gr/sppe/gr079.php 

• Οικολογικό Πάρκο στον Καλαρίτικο, παραπόταμου του Άραχθου

• Φυσικό Πάρκο αρωματικών Φυτών (Βοτάνων)

Πηγή : http://www.agrotravel.gr/

Οικοτόποι

• Χαράδρα Χρούσια ανάμεσα από τα χωριά Συρράκο και Καλαρρύτες στο Περιστέρι. Όριο θαμνώνων γάβρου- οστρυάς- βελανιδιάς με παραρεμάτια βλάστηση με πλατάνια.

• Χαράδρα στο πάνω μέρος του ποταμού Καλαρρύτικου,ανάμεσα από τα χωριά Καλλαρύτες- Ματσούκι. Εμπρός στη φωτογραφία μεομονωμένο δέντρο ορεινής αρκεύθου (J. foetidisimma),υπόλλειμα πιθανόν κατά το παρελθόν εκτεταμένου δάσους. Στις πλαγιές της χαράδρας βραχώδεις σχηματισμοί,θαμνώνες γάβρου- οστρυάς και πρινώνες

• Χαράδρα στο πάνω μέρος του ποταμού Καλαρρύτικου,ανάμεσα από τα χωριά Καλλαρύτες- Ματσούκι. Κυριαρχούν μικτοί θαμνώνες με γάβρους- οστρυές και πουρνάρι.

• Χαράδρα Καλαρρύτικου. Ι.Μ. Κηπίνας. Μικτοί θαμνώνες γάβρου- οστρυάς με αριά. Ψηλότερα ελατοδάσος.

• Ορεινά- υποαλπικά λιβάδια (βοσκότοποι) στο όρος Περιστέρι πάνω από τα χωριά Συρράκο και Καλαρρύτες. Διακρίνονται εγκατελειμένα χωράφια με διείσδυση κέδρου,αραιοί θαμνώνες πουρναριού και υψηλοί θαμνώνες με δρυς, γάβρους, οστρυές κά.

Πηγή : http://www.viopikilotita.uoi.gr/searchr.php

Μονοπάτια:

• Καλαρρύτες – Συρράκο.  Το μήκος του μονοπατιού είναι  2,9 χλμ.

• Καλαρρύτες – Αγ. Γεώργιος θέση Πουλιάνα (ύψος 1300 μ.)

• Καλαρρύτες – Μπάρος (ύψος 1850μ.)

• Καλαρρύτες – Μονή Βύλιζα - Ματσούκι (εθνικό μονοπάτι 01)

• Καλαρρύτες – Αγ. Χριστόφορος ( ύψος 1250 μ.)

• Καλαρρύτες – Προφήτης Ηλίας- Αγ. Παρασκευή – Μπάρος.

• Καλαρρύτες – Μύλος Κουϊάσας

• Καλαρρύτες – Κηπίνα (Ιερά Μονή)

Πηγή : http://www.kalarrytes.gr/info.htm

Προστατευόμενες περιοχές - Μνημεία της φύσης:

Προτεινόμενο Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων-Περιστερίου & Χαράδρας Αράχθου

Στην ευρύτερη περιοχή του νομού Ιωαννίνων βρίσκεται το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου το οποίο περιλαμβάνει τους Εθνικούς Δρυμούς της Βάλιας Κάλντας και του Βίκου-Αώου.

Αλληλεπίδραση περιβάλλοντος και τοπικού πολιτισμού:

Αλληλεπίδραση Ανθρώπου - Περιβάλλοντος - Τοπικού Πολιτισμού Νομού Ιωαννίνων

Αλληλεπίδραση Ανθρώπου - Περιβάλλοντος - Τοπικού Πολιτισμού

Προγράμματα που έχουν εφαρμοστεί στην περιοχή σχετικά με περιβάλλον και ανάπτυξη

Προβλήματα - Ανάγκες:

Προβλήματα - Ανάγκες της ευρύτερης περιοχής του Ν. Ιωαννίνων

Ορεινός τουρισμός. Προβλήματα - ανάγκες.

Ιστοσελίδες τοπικού ενδιαφέροντος:

• Ιστοσελίδα της Κοινότητας Καλαρρυτών : http://www.kalarrytes.gr/index2.htm

• Στην περιοχή έχει εφαρμοστεί το πρόγραμμα  LEADER II. Πληροφορίες στην ιστοσελίδα:

  http://www.epirussa.gr/leader+/leader%201-2/erga_leader_ii/index.htm

• Ιστοσελίδα των Βλάχων : http://www.vlahoi.net/index.php

• 6ο Δημοτικό Σχολείο Ιωαννίνων "Ο Ιωάννης Κωλέττης" http://6dim-ioann.ioa.sch.gr/index_gr.htm

• Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων : http://www.nomioan.gr/

• Info Ioannina : http://www.ioannina.info/index.php?lang_code=el

• Περιφέρεια Ηπείρου http://www.roe.gr/

• Αναπτυξιακή Εταιρεία Ήπειρος Α.Ε.  http://www.epirussa.gr/

• Epirus Connection http://www.epcon.gr

• Epirus Ecotour Guide http://www.ecotour-epirus.gr/

• Τα Πέτρινα Γεφύρια της Ηπείρου : http://www.petrinagefiria.uoi.gr/search.php

• Η Βιοποικιλότητα της Ηπείρου : http://www.viopikilotita.uoi.gr/

• Χοροί Ηπείρου: http://paroutsas.jmc.gr/dances/epiros/frames.htm

• Παραδοσιακή Μουσική Ηπείρου: http://www.epcon.gr/EpconMusic/

Αναφορές:

Ειδική βιβλιογραφία

Γκαρτζονίκας Ηλίας, Η ιδιαιτερότητα των χορών της περιοχής των χωριών Συρράκου και Καλαρρυτών στο Πρακτικά 1ου– 2ου- 3ου –4ου – 5ου -6ου &7ου Σεμιναρίων Λαογραφίας & Βλάχικων Παραδοσικαών Χορών – Ημερίδων πανελληνίων Ανταμωμάτων, επιμέλεια Αδάμ Κωνσταντίνος, Έκδοση της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Πολιτιτικών Συλλόγων Βλάχων. Νοέμβριος 2005, Λάρισα, σελ. 13

Διαμάντης Κ., 1953. Το πανηγύρι της Αγ. Παρασκευής στα Τζουμέρκα με το χορό Καγγελάρι. Αθήνα. Αιξωνή.

Διαμάντης Κ., 1954. Τα χτήρια στα χωριά των Τζουμέρκων. Συνοικισμοί, χαλάσματα, εκκλησίες. Τα σπίτια και τα εξαρτήματά τους.

Κάμπα – Τόσκα Σ., 1986. Το κέντημα στα Τζουμέρκα Ηπείρου. Αθήνα. Ελληνική Λαογραφική Εταιρία.

Καρατζένης Ν., 1991. Οι νομάδες κτηνοτρόφοι των Τζουμέρκων: (οι άνθρωποι των αετοκορφών, της αυγής, του ήλιου και των καταιγίδων). Άρτα.

Μάργαρης Β., 1975. Στα Τζουμέρκα. Οδοιπορικό. Ιωάννινα.

Μαρκοπούλου Β., 1946. Ματωμένα βουνά. Πίνδος – Τζουμέρκα. Αθήνα. Τοπ. Τσένικα.

Ο.Α.Σ.Α., Έκθεση  για τις Αγροτικές Περιοχές. Τα Τζουμέρκα. http://www.minenv.gr/4/42/g4201.htm , 13 Δεκεμβρίου, 2000.

Φωτειάδου Ε., 1971. Κεφαλοχώρια της Ηπείρου. Οδοιπορικόν, Συρράκο Καλαρρύτες, Ματσούκι, Πράμαντα. Ιωάννινα.

Γενική βιβλιογραφία Νομού Ιωαννίνων