του Β. ΜΠΑΚΟΥΡΟΥ
Αναμφισβήτητα, δύο είναι τα κύρια εμπόδια που αναστέλλουν τη μετεξέλιξη του αστικού φιλελευθερισμού σε γνήσια δημοκρατία, σε επίπεδο τρόπων πολιτειακής λειτουργίας. Αναφέρομαι στους τρόπους, γιατί η θεμελιώδης διαφορά χαρακτήρα θα μπορούσε να ερμηνευθεί και να αμβλυνθεί με την εφαρμογή υγιών πολιτειακών τρόπων. Και εξηγούμαι: Η δημοκρατία έχει εντονότατα ηθικό χαρακτήρα, ενώ ο αστικός φιλελευθερισμός οικονομικό. Αν όμως τα μέσα της πολιτειακής παρουσίας τους συνέπιπταν, τότε σταδιακά οι πολίτες των αστικών φιλελεύθερων δημοκρατιών θα συνειδητοποιούνταν ηθικά.
Δυστυχώς καταξιώνεται στις ημέρες μας ως δημοκρατική διαδικασία η εκλογική ανάδειξη στα δημόσια αξιώματα, με το επιχείρημα ότι σε αντίθετη περίπτωση ο λαός δεν εκφράζεται, ενώ ταυτόχρονα αναλαμβάνουν κάποιοι (μια ολιγαρχία; την ευθύνη της επιλογής των αρχόντων. Παρακάμπτεται βεβαίως το ουσιώδες: ο λαός στις σημερινές συνθήκες ετεροκατεύθυνσης δεν εκφράζεται αξιολογικά ούτε επιλέγει αξιοκρατικά. Το πρόβλημα δεν λύνεται αν την ευθύνη της επιλογής αρχόντων την επωμιστούν ειδικοί (π.χ., διανοούμενοι), γιατί ακυρώνεται έτσι ο ηθικός χαρακτήρας της δημοκρατίας που στοχεύει στην πολιτική διαπαιδαγώγηση κάθε πολίτη. Μια τέτοια λοιπόν δραστηριότητα δεν θα μπορούσε να έχει υπόσταση, όταν ο λαός μιας πολιτείας δεν αναλαμβάνει ευθύνες.
Η κλήρωση των αρχόντων θα μπορούσε να είναι λύση, αλλά και πάλι δεν αρκεί, όταν από τα όργανα που πλαισιώνονται οι άρχοντες απου σιάζει ο πολίτης. Το καθεστώς της αντιπροσώ πευσης αποτελεί νοσογόνο παράγοντα για τη γνήσια δημοκρατία, αφού στηρίζεται στις καλές προθέσεις του αντιπροσώπου, ενώ η εξουσία που τον διαχωρίζει από τον απλό πολίτη λει τουργεί επιβαρυντικά στο ήθος του. Γι’ αυτό από την πρώτη εφαρμογή του σε ευρεία κλίμακα στις γαλλικές εθνοσυνελεύσεις υλοποιήθηκε με ολότελα αθέμιτες ή και έκνομες μεθόδους (ρουσφετολογία, ευνοιοκρατία, πειθαναγκασμός).
Η επιλογή λοιπόν της άμεσης δημοκρατίας έναντι της έμμεσης ενώ, κατά γενική ομολογία, πραγματώνει αρτιότερα το δημοκρατικό ήθος, στην πράξη συναντά αξεπέραστα εμπόδια τα οποία παρεμβάλλονται από οργανωμένα συμφέροντα και όχι οι πρακτικές δυσχέρειες εφαρμογής της.
Κυρίως για τον ελλαδικό χώρο, το σύστημα της άμεσης δημοκρατίας έχει ρίζες παλαιότατες και εξαιρετικά ανθεκτικές στις ιστορικές μεταβολές. Παρά την κυριαρχία των Μακεδόνων, οι υπόλοιπες ελληνικές πόλεις διατήρησαν την αυτονομία τους, η οποία καταργήθηκε οριστικά με την επικράτηση του ρωμαϊκού Imperium (146 π.Χ.). Η εμφάνιση όμως του Χριστιανισμού ανα βίωσε τις ελληνικές πολιτειακές πρακτικές, συνδυασμένες με τη ρωμαϊκή προ-αυτοκρατορική δημοκρατική παράδοση. Έτσι οι χριστιανικές κοινότητες οργανώθηκαν με το καθεστώς της άμεσης αντιπροσώπευσης που αφορούσε όχι μόνο την οικονομική δομή των τοπικών εκκλησιών, αλλά και τις εκλογές κληρικών κ.λπ...